Nöbetçi Eczaneler
Türkiye, Avrupa Birliği (AB) ile alakaların yeni devirde vizyoner bir yaklaşım ve tam üyelik perspektifiyle yürütülmesini beklerken; ilgileri güçlendirme isteğini beyan eden AB, mevcut farklılıkların giderilmesine, Kopenhag siyasi mevzularında ilerleme ve ortak çıkarların artırılmasına odaklanılacağı iletisini veriyor.
AA muhabiri, Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta temmuzda düzenlenen NATO Tepesi’nin ve Türkiye‘yi de içeren bahislerin görüşüldüğü AB Dışişleri Bakanları Toplantısı’nın akabinde karşılıklı itimadın uzun müddettir düşük olduğu Ankara-Brüksel sınırında canlanan gündemi ve Türkiye-AB ajandasında sonbaharda ele alınmak üzere not edilen başlıkları derledi.
AB- Türkiye bağları iştirak müzakereleri; yüksek seviyeli diyalog toplantıları, Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, vize serbestisi, terörle uğraş, güvenlik ve savunma, göç, mali işbirliği, irtibat olmak üzere 9 alanda ele alınıyor.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın 14. Büyükelçiler Konferansı’nda, ” Türkiye‘nin AB üyelik sürecinin akamete uğratılmış olması stratejik körlüktür.” kelamlarıyla özetlediği Türkiye‘nin üyelik müracaatında, 50 yılı aşan AB süreci, uzun müddettir karşılıklı inancın düşük olduğu, stratejik maksatlar odağında değil işbirliğinin gereksinim halinde kurulduğu bir dinamikle seyrediyordu.
Ukrayna, Moldova üzere ülkelere üyelik kriterlerini karşılamadan Rusya tehdidi üzere bir motivasyonla adaylık statüsü verildiği atmosferde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ” Türkiye‘nin AB’de önünü açın” iletisi, ilgilerde yeni bir sürecin tetikleyicisi oldu.
Türkiye‘deki 28 Mayıs Cumhurbaşkanlığı Seçimleri’nin sonuçlanmasının akabinde Brüksel’den ” Türkiye‘yle işbirliğinin önemi”ne ait gelen açıklamalar, son periyotta bağlantıların devamına yönelik kıymetlendirme çalışmalarına da evrildi.
AB başkanları, çalışmalara yaz devri ortası vermeden evvel bir ortaya geldiği son toplantıda, Kıbrıs müzakerelerinin tekrar başlaması konusundaki istekli olduklarını aktararak, Türkiye ile ilgilerde seçimin sonuçları ışığında kıymetlendirme yapılmasını istedi.
29-30 Haziran’da düzenlenen kelam konusu doruğun sonuç bildirisinde, “AB Kurulu, Türkiye’de yapılan son seçimlerin ışığında, AB Yüksek Temsilcisi ve AB Komitesini, AB Kurulu’nca belirlenen araç ve seçeneklere dayanarak, stratejik ve ileriye dönük biçimde ilerlemek gayesiyle AB-Türkiye bağlarının gidişatına ait bir rapor sunmaya davet ediyor.” tabiri yer almıştı.
Olumlu diplomatik temaslar
11-12 Temmuz’da Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta düzenlenen NATO Doruğu’nda, İsveç’in üyeliği krizinin tahlilinin akabinde da Türkiye-AB bağlarının geleceğine dair daha optimist bir hava oluştu.
İsveç’in, Türkiye’nin AB’ye iştirakini, Gümrük Birliği’nin güncellenmesini, vize serbestisi sağlanmasını destekleme taahhüdünün yanı sıra Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın AB Kurulu Charles Michel ve AB Kurulu Lideri Ursula von der Leyen ile yaptığı görüşmeler, olumlu havaya katkı sağladı.
Michel, görüşmenin akabinde yaptığı açıklamada, “AB-Türkiye işbirliğini tekrar ön plana almak ve bağlantılarımızı tekrar canlandırmak için önümüzdeki fırsatları konuştuk.” diyerek, AB Komitesi’nin ve AB Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in Türkiye ile ilgili stratejik ve ileriye dönük olacak biçimde rapor hazırlamasını istediğini yineledi.
Von der Leyen de “Türkiye’nin Ukrayna’ya devam eden dayanağını Karadeniz Tahıl Teşebbüsü’nü uzatmak için yürüttüğü yorulmak bilmez gayretlerini, AB-Türkiye ilgilerinin güçlendirilmesinin kapsamını” ele aldıklarını bildirdi.
Bu gelişmelerin akabinde AB ülkelerinin dışişleri bakanları, 20 Temmuz’daki son toplantılarında, Türkiye’yi Mart 2021’den bu yana birinci defa resmi olarak gündemlerine aldı.
AB Yüksek Temsilcisi Borrell, toplantı bitiminde bakanların Türkiye ile görüş alışverişinin hazırlanacak rapora yansıtılacağını aktararak, Türkiye ile AB ortasında daha güçlü bağlantı geliştirilmesinde karşılıklı çıkar bulunduğunu, bilhassa Doğu Akdeniz’de gerginliğin kalıcı halde azaltılması ve Kıbrıs sorununun çözülmesinin AB’nin Türkiye ile çalışmasında “kilit önem” taşıyacağını vurguladı.
Borrell, Gümrük Birliği’nin güncellenmesi ve vize serbestisi hususlarında, AB’nin Türkiye’den beklentilerinin sorulması üzerine şunları söylemişti:
“Mesele; yalnızca AB’nin Türkiye’den ne beklediği değil sorun, tıpkı vakitte Türkiye’nin AB’den beklentileri. Bu, çift taraflı bir sıkıntı. Masada birçok mevzu var. Türkiye, Gümrük Birliği mutabakatının güncellenmesini istediğini söyledi. Bir de vize özgürlüğü var. Bunlar Türkiye’nin yakın gelecekte gündeme getirmek istediği iki değerli mevzu. Biz, Doğu Akdeniz’de gerginliğin kalıcı halde düşmesini umut ediyoruz. Ayrıyeten daha evvel BM tarafından kabul edilen muahedeler uyarınca Kıbrıs müzakerelerinin yine başlaması için önemli eforlar bulunuyor.”
AB’nin 15 Temmuz 2019 kararlarının tesiri devam ediyor
Son aylardaki diplomatik gelişmeler, Türkiye-AB ilgilerinin geleceğine dair optimist bir hava oluştursa da AB’nin 15 Temmuz 2019’da aldığı kararlarının olumsuz tesiri sürüyor.
Doğu Akdeniz ve Ege’deki tansiyonu takiben AB’nin aldığı kelam konusu kararlar, alakaların her alanına kilit vurdu.
Bu kapsamda iştirak müzakerelerinin durması, Gümrük Birliği’nin yenilenmesi konusunda çalışma yapılmaması, üst seviye diyalog düzeneklerinin durdurulması, Türkiye’ye yönelik iştirak öncesi mali yardım (İPA) fonlarının azaltılması, Avrupa İştirak Bankası kredilerinin dondurulması, kapsamlı havacılık müzakerelerinin durdurulması kararlaştırılmıştı.
2019 öncesi mevcut ulaştırma, iktisat, güç, siyasi diyalog ve paydaşlık kurulu düzenekleri toplantıları engellenirken; iklim, sıhhat, göç ve güvenlik, tarım, bilim araştırma yenilik ve teknoloji alanlarında yeni üst seviye diyaloglar başlatıldı.
Yeni periyottan beklentiler
AB açısından Türkiye ile ilgilerinin kısa ve orta vadedeki gidişatı için AB Kurulu’nun Komisyon ve Yüksek Temsilci Borrell’den istediği raporun değerlendirmeleri kıymet arz ediyor.
Raporun, yaz devri ortasının akabinde sonbaharda hazırlanması, ekim yahut aralıkta yapılacak AB doruğunda sunulması bekleniyor.
Brüksel’de bir yandan bilhassa Ukrayna’daki savaştan sonra Türkiye’nin Avrupa’da en tesirli ülkelerden biri olduğu niyeti hakim. Başka yandan da Türkiye’nin Birliğe üyelik için Kopenhag siyasi kriterleri bağlamında ve AB müktesebatına, siyaset ve açıklamalarına ahenk konusunda büyük adımlar atmayacağına dair kanı mevcut.
Bu nedenle kelam konusu rapor, ilgilerin gidişatında rol oynayacak olsa dahi AB’nin Türkiye’nin bilhassa Rusya-Ukrayna Savaşı, Kıbrıs sorunu ve Kopenhag siyasi kriterleri bağlamında atacağı adımları izlemeyi tercih etmesi mümkün görünüyor.
AB Kurulu Sözcüsü Peter Stano, AA muhabirinin, yeni periyoda ait beklentileri hakkındaki sorusuna, “AB dışişleri bakanları, (20 Temmuz’daki toplantılarında) AB’nin Türkiye ile yine bağlantı kurması ve mevcut farklılıklar ortasında köprü kurmaya çalışırken ortak çıkarlar üzerine inşa etmesi gerektiğini ele aldı.” karşılığını verdi.
Kıbrıs ve Doğu Akdeniz’de tahlil odaklı gelişmelerin, bölgenin istikrar ve güvenliğine yarar sağlayacağını belirten Stano, “Söz konusu raporla ilgili çalışmalar hala devam etmektedir. Bu rapor, stratejik ve ileriye dönük biçimde belirlenen araçlar ve seçenekler üzerine inşa edilecek ve bu yıl içinde üye ülkelere sunulacaktır.” sözünü kullandı.
Stano, Komite’nin raporunda, vize serbestisi ve Gümrük Birliği’nin güncellenmesi hususlarının yer alıp almayacağına ise yanıt vermedi.
Vize serbestisinde adım beklenmiyor
2015-2016’daki sığınmacı krizi nedeniyle Türkiye ile AB ortasındaki münasebetler, bir müddet ivme kazanmış, bu devir yapılan doruklarda, “vize serbestisi” de kıymetli hususlardan biri olarak gündeme gelmişti.
Türkiye, o periyot vize serbestisi için AB’nin koştuğu 72 kaideden 66’sını hayata geçirmişti.
Karşılanmayan 6 kriter, terörle çaba yasasının ve ceza yasasının gözden geçirilmesi, ferdî dataların korunması kanunun ve kurumunun AB standartlarına uygun olması, tüm üye ülkelerle isimli işbirliği mutabakatının yapılması, geri kabul mutabakatından doğan yükümlülüklerin tümüyle yerine getirilmesi, EUROPOL ile operasyonel işbirliği mutabakatının imzalanması, Avrupa Kurulu’nun GRECO tavsiyelerini yerine getiren kanunların onaylanmasını içeriyor.
Vize serbestisi sağlanması için Türkiye’nin geri kalan 6 kriteri de tamamlaması gerekiyor. Aksi halde AB’den bu istikamette bir adım atılması mümkün görünmüyor.
Gümrük Birliği için Yunanistan ve GKRY ile ilgiler belirleyici olabilir
AB ile bağlantılarda bir başka alan 1996’da yürürlüğe giren Gümrük Birliği Mutabakatı’nın güncellenmesini kapsıyor.
AB, Türkiye ile sanayi eserleri ticaretinde gümrük vergileri, ölçü kısıtlamaları ve eş tesirli önlemleri kaldıran, üçüncü ülkelere ortak gümrük tarifesi uygulanmasını öngören muahedeyi yenilemekten kaçınıyor.
Gümrük Birliği, iki tarafa da ekonomik yararlarının yanı sıra “dijital ve yeşil dönüşüm” açısından mecburî hale gelmişken; AB’nin Cumhurbaşkanlığı Seçimleri’nden evvel “taviz” olarak algılanmaması nedeniyle muahedeyi yenilemeye yanaşmadığı varsayım ediliyordu.
Şimdi ise buna yaklaşmasında yeniden siyasi faktörler, başta Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY) ile ilgilerin belirleyici olacağı öngörülüyor.
Yüksek Seviyeli Diyalog toplantılarının canlandırılması muhtemel
Eylül 2024’te yapılacak Avrupa Parlamentosu seçimleri ve AB kurumlarının önderlerinin değişecek olması hasebiyle alakalarda dinamik bir hava oluşması beklentisini düşürüyor.
Bu tablodaki en gerçekçi beklenti olarak Yüksek Seviyeli Diyalog toplantılarının canlandırılmasını ve Avrupa Yatırım Bankasının bilhassa zelzele mali yardımı ile Türkiye’deki mali çalışmalarına yine başlaması formunda ortaya çıkıyor.
Zira kasımda, Türkiye-AB Yüksek Seviyeli Tarım Diyaloğu Toplantısı’nın Brüksel’de yapılması planlanıyor.
AB’nin seçime odaklanacağı bahar 2024 periyodu gelmeden göç ve güvenlik yüksek seviyeli toplantısının Brüksel’de yapılması ihtimal dahilinde tutuluyor.
AB tarafından yürütülen programlara daha fazla iştirak beklentisi
Türkiye’nin bir başka beklentisi de AB tarafından yürütülen Ufuk Avrupa, Avrupa Dayanışma Programı (ESC), Erasmus+gibi programlardan daha fazlasına iştirak sağlamak.
Türkiye, 2014-2020 devrinde, AB’nin 8 program ve ajansına katılırken; 2021-2027 periyodunda bu sayının 13 olmasını hedefliyor.
Öte yandan İPA fonlarının azaltılması, AB’nin programlarına iştiraki zorlaştırdığı için Türkiye, fonların eski seviyesine çekilmesini bekliyor.
Suriye’ye dönüşlerle ilgili işbirliği çağrısı
Türkiye’nin bir öbür beklentisi de AB’nin 2016’da yapılan 18 Mart Mutabakatı’ndan kaynaklanan yükümlülüklerinden biri olan Suriye’ye dönüşlerle ilgili işbirliği.
Türkiye, yeni periyotta, AB’den Suriye’ye inançlı ve onurlu dönüşlerin sağlanması için kendi uğraşlarına paralel biçimde çalışmasını bekliyor.