Haftanın tarihine bakış

Cumhuriyet tarihinin çok partili siyasal yaşama geçişteki ikinci denemesi Özgür Cumhuriyet Fırkası (SCF), 12 Ağustos 1930’da kuruldu.

Paris Büyükelçisi Ali Fethi (Okyar) Beyefendi, Türkiye’ye dönüşünde, Atatürk’ün isteğiyle SCF’yi kurdu. SCF, Terakkiperver Cumhuriyet Partisi (17 Kasım 1924 – 5 Haziran 1925) denemesinden sonra, Cumhuriyet tarihinde kurulan ikinci muhalefet partisiydi. SCF’nin kuruluşu, Türkiye’nin çok partili siyasal yaşama geçişinde değerli deneme olarak kabul ediliyor.

SCF’nin programında, Cumhuriyet prensiplerine bağlılık vurgulanıyor, bilhassa ekonomik unsurlar konusunda Cumhuriyet Halk Fırkasından (CHF) ayrılıyordu.

Programda özel girişimciliğe tartı verilirken, yabancı sermayenin ülkeye girmesinin özendirilmesi isteniyordu. Ayrıyeten partinin cumhuriyetçi, milliyetçi ve laiklik prensibine bağlı olduğu vurgulanıyor, ekonomik ömürde daima devlet müdahalesine karşı çıkılıyordu.

Fethi (Okyar) Bey’in başkanlığında örgütlenen parti, bilhassa kıyı bölgelerinde ilgi gördü. Partideki kimi isimler daha sonra Demokrat Partinin (DP) kuruluşunda da yer alacaktı. Bunlar ortasında Aydın vilayet başkanlığını üstlenen Adnan Menderes de bulunuyordu.

SCF’nin gördüğü ilgi, başta CHF idaresi olmak üzere değişik etraflarda rahatsızlık yarattı, Atatürk terslerinin bu partide toplanmaya başladığı tartışmaları başladı. SCF idaresi, bu sürecin sonunda, 17 Kasım 1930’da partinin feshini kararlaştırdı.

Belli başlı öteki olaylar:

7 Ağustos

1648 – Sultan İbrahim’den sonra IV. Mehmet tahta çıkarıldı.

1924 – Güneydoğu Anadolu Bölgesi hududunda Nasturi ayaklanması baş gösterdi. İsyan 26 Eylül’de bastırıldı.

1941 – Hintli şair Rabindranath Tagore, 80 yaşında ömrünü yitirdi.

1945 – Nüfus sayımı için konutlara numara verilmesi kararlaştırıldı.

1946 – Türkiye, Sovyetler Birliği’nin Boğazlar statüsünün değiştirilmesine yönelik isteklerini reddetti.

1960 – Küba, tüm ABD mal varlığını kamulaştırdı.

1964 – ABD Kongresi, Lider Lyndon Johnson’a Vietnam’a asker gönderme yetkisi verdi.

1964 – Türk jetleri, Kıbrıs’a harekat düzenledi. Bu operasyon, 10 Ağustos’ta kaideli durduruldu. Kıbrıs’a çıkarma yapacağı sanılan Türkiye, birliklerini geri çekti.

1982 – Ermeni terör örgütü ASALA, Türkiye’deki birinci saldırısını yaptı. İki teröristin Esenboğa Havaalanı’ndaki hücumunda 8 kişi öldü, 72 kişi yaralandı. Bir terörist meyyit, öteki yaralı ele geçirildi.

1990 – Türkiye, BM’nin aldığı Irak’a zarurî yaptırım kararını birinci uygulayan ülkelerden oldu, Kerkük-Yumurtalık petrol boru sınırını kapattı.

1998 – Kenya ve Tanzanya’daki ABD elçiliklerine bomba atıldı, 224 kişi öldü.

1998 – Tarihi eser kaçakçılığından 4,5 yıl mahpusa mahkum olduktan sonra Türkiye’den kaçan Ayşegül Tecimer için kırmızı bülten çıkarıldı. 15 Temmuz 2001’de Tecimer, Fas’ın Marakeş kentinde gözaltına alındı, 16 Temmuz’da tutuklandı. 5 Eylül’de özgür bırakıldı. 11 Eylül’de Fas, Türkiye’nin iade başvurusunu reddetti.

2008 – Rusya ile Gürcistan ortasında savaş çıktı. Çatışmalarda bin 700 civarında sivil öldü.

2015 – Myanmar’da üç haftadır devam eden şiddetli yağışların yol açtığı sellerde 99 kişi öldü, sellerden yaklaşık 1 milyon kişi etkilendi.

2016 – FETÖ’nün darbe teşebbüsüne karşı düzenlenen “Türkiye’nin en geniş iştirakli mitingi” olarak tarihe geçecek İstanbul Yenikapı’daki “Demokrasi ve Şehitler Mitingi”, her siyasi görüşten milyonlarca insanın iştirakiyle yapıldı.

2017 – Çin’in güneyindeki Yünnan eyaletinin Pu’ır kentindeki Sun-River National Park’ta gövde etrafı 180 santimetre olan 8 kilogram tartısında dev mantar bulundu.

2018 – ABD Lideri Donald Trump, ülkesinin çekildiği nükleer mutabakat çerçevesinde askıya alınan İran yaptırımlarının birinci kısmını yine uygulamaya başladı.

2021- ABD Dışişleri Bakanlığı, DEAŞ Mozambik, Eş-Şebab ve Cemaat Nusret el-İslam vel-Müslimin örgütlerinin kimi başkanlarını “küresel teröristler” listesine aldı.

2022 – Keşif, gözetleme ve istihbarat hedefli geliştirilen döner kanatlı ulusal gözcü İHA TOGAN’ın birinci teslimatları gerçekleştirildi.

8 Ağustos

1928 – İstanbul Taksim’de İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica’nın yaptığı “Cumhuriyet Anıtı” merasimle açıldı.

1949 – Avrupa Kurulu, birinci toplantısını Strazburg’da yaptı. Türkiye, Avrupa Kuruluna kabul edildi.

1951 – CHP’nin mallarının Hazineye evresini öngören yasa kabul edildi. Halkevleri kapatıldı.

1964 – Kıbrıs’a düzenlenen harekat sırasında uçağı isabet alan Pilot Yüzbaşı Cengiz Topel paraşütle atladı. Yaralanan Topel, Kıbrıs Rum kısmındaki hastanede şehit oldu.

1981 – Türkiye’nin birinci turizm havaalanı Dalaman açıldı.

1988 – İran-Irak Savaşı’nda ateşkes ilan edildi.

2013 – Fenerbahçeli yüzücü Serkan Atasay, İtalya’nın Torino kentinde düzenlenen Dünya Masterlar Oyunları’nda 40-44 yaş kümesinde, 50 metre sırtüstünde dünya rekoru kırdı.

2015 – ABD’li bayan yüzücü Katie Ledecky, 16. Dünya Su Sporları Şampiyonası’nda 800 metrede aldığı altın madalyayla tıpkı şampiyonada 200, 400, 800 ve 1500 metre özgürde altın madalya kazanan birinci isim oldu.

2018- Kızılay’da bulunan eski Başbakanlık binası, Adalet Bakanlığına tahsis edildi. Tarihi anlara şahitlik eden Başbakanlık makam katının müze olarak korunması kararı alındı.

2018 – Çin, ABD’nin 16 milyar dolar fiyatındaki Çin mallarına getirdiği vergilere misilleme olarak 16 milyar dolar fiyatındaki ABD menşeli esere yüzde 25 ek vergi getirildiğini açıkladı.

2021- Barcelona’nın altyapısından yetişen Arjantili futbolcu Lionel Messi, 17 dönem formasını giydiği grubuna 21 yıl sonra gözyaşlarıyla veda etti. Messi, Barcelona formasıyla 672 defa rakip fileleri havalandırmış, 6 defa Altın Top (Ballon d’Or) mükafatını kazanmıştı.

9 Ağustos

1543- Osmanlı orduları Estergon Kalesi’ni fethetti.

1915- Anafartalar Kümesi Kumandanı Miralay Mustafa Kemal Paşa komutasındaki ordu, Conkbayırı’nda İtilaf Devletleri ordularını yendi. Birinci Anafartalar Zaferi kazanıldı.

1915- Barbaros Hayrettin zırhlısı, Bolayır önlerinde E-11 düşman denizaltısı tarafından batırıldı.

1928- Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, İstanbul Sarayburnu Parkı’nda CHP’nin düzenlediği gecede yeni Türk harflerini tanıttı.

1936- Berlin Olimpiyatları’nda ulusal güreşçi Yaşar Erkan, 62 kiloda şampiyon oldu.

1945- ABD, ikinci atom bombasını Nagazaki’ye attı, 37 bin kişi öldü, 40 bin kişi yaralandı.

1954- Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ortasında “Balkan Paktı” ismi verilen ittifak kuruldu.

1974- ABD Lideri Richard M. Nixon, “Watergate” skandalının yarattığı kamuoyu baskısı sonucu istifa etti. Nixon, istifa eden birinci ABD Lideri oldu. Başkanlık vazifesini, yardımcısı Gerald Ford devraldı.

1976- Çin Halk Cumhuriyeti önderi Mao hayatını yitirdi.

1980- Kahramanmaraş olayları davası sonuçlandı, 22 şahsa idam cezası verildi.

1997- Elli dört gazeteci cemiyeti ile derneğinin oluşturduğu Gazeteciler Federasyonu kuruldu.

2009- İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, ikinci “Ergenekon” davası ile iddianamesini 5 Ağustos’ta kabul ettiği üçüncü “Ergenekon” davasının birleştirilmesini kararlaştırdı.

2011- Akdeniz Üniversitesi, dünyanın birinci rahim naklini gerçekleştirdiklerini duyurdu.

2013- Lübnan’ın başşehri Beyrut’ta bir Türk pilot ve yardımcısı kaçırıldı. Türk pilot ve yardımcısını kaçıranlar, Suriye’de rehin tutulan 9 Lübnanlının hür bırakılması talebinde bulundu.

2015- Gazeteci-yazar, ressam Fikret Otyam, Antalya’da tedavi gördüğü hastanede 89 yaşında hayatını kaybetti.

10 Ağustos

1876- Padişah V. Murat, akli istikrarını yitirdiği gerekçesiyle tahttan indirildi.

1914- İngiliz donanmasından kaçan Alman zırhlıları “Goeben” ve “Breslau”, Çanakkale’den geçerek Osmanlı devletine sığındı. Satın alındığı açıklanan bu zırhlılara “Yavuz” ve “Midilli” isimleri verildi.

1920- İstanbul Hükümeti ile İtilaf Devletleri ortasında Sevr Antlaşması imzalandı.

1920- Ankara’da “Yenigün” gazetesi yayımlanmaya başlandı.

1950- Bulgaristan’da uygulanan asimilasyon siyaseti üzerine Türkiye’ye göç başladı. 1951’e kadar 150 binden fazla Türk göç etti.

1954- Murat Güler, Manş Denizi’ni yüzerek geçen birinci Türk yüzücüsü oldu.

1982- Ermeni asıllı Türk vatandaşı Artin Penik, terör örgütü ASALA’yı protesto etmek için Taksim Meydanı’nda kendini yaktı.

1994- Türkiye’nin birinci uydusu Türksat 1B, Fransız Guyanası’ndaki Kourou Üssü’nden fırlatıldı ve süreksiz yörüngesine oturdu. Böylelikle Türkiye, uzayda uydusu olan 18 ülke ortasına girdi.

2006- DİSK’in kurucularından ve eski Genel Lideri Kemal Nebioğlu vefat etti.

2007- TBMM Genel Şurasında, CHP’den Güldal Mumcu ile MHP’den Meral Akşener, 38 yıl ortadan sonra bayan lider vekilliği vazifesine seçildi.

2011- “Kamuoyunu yönlendirme maksatlı internet siteleri” davasında, haklarında yakalama buyruğu çıkarılan 14 sanıktan 1. Ordu Kumandanı emekli Orgeneral Hasan Iğsız, çıkarıldığı mahkemece tutuklandı.

2015- Bakırköy Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından, haklarında “örgüt kurma” teziyle yakalama kararı çıkarılan eski savcılar Zekeriya Öz ile Celal Kara, Gürcistan üzerinden Ermenistan’a geçti. Firari savcıların daha sonra Almanya’ya gittikleri öğrenildi.

2016- Gözaltına alındıktan sonra isimli denetim kararıyla hür bırakılması sonrası Bulgaristan’a kaçan FETÖ’nün “para kasası” olarak nitelenen örgüt üyesi Abdullah Büyük, Türkiye’ye iade edildi.

2018- ABD Lideri Donald Trump, Türkiye’ye yönelik çelik ve alüminyum için gümrük vergilerini iki katına çıkardığını duyurdu.

11 Ağustos

1473- Fatih Sultan Mehmet’in komuta ettiği Osmanlı ordusu, Otlukbeli Savaşı’nda Uzun Hasan komutasındaki orduyu yenerek Akkoyunlu Beyliği’ne son verdi.

1480- Gedik Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, İtalya’nın Otranto Limanı’nı zapt etti.

1923- İsmet İnönü, Lozan Mutabakatı’nı imzaladığı kalemi, İstanbul Üniversitesine armağan etti.

1929- Türk Yerli Mallar Standı, Galatasaray Lisesi’nde açıldı.

1934- “Alkatraz Kuşçusu” sinemasına mevzu olan, ABD’de San Francisco’daki Alkatraz Adası hapishanesi hizmete girdi.

1952- Ürdün Meclisi, şizofreni hastalığı nedeniyle tahtta kalması sakıncalı görülen Kral Tallal’ın yerine oğlu Veliaht Prens Hüseyin’i kral seçti.

1961- Yassıada duruşmaları 9 ay 25 gün sonra sona erdi.

1961- İstanbul’da 92 yıldır hizmet veren tramvaylar kaldırıldı.

1980- Çin’de Mao periyodu resmen tarihe karıştı. Komünist Partisi Merkez Komitesi, Mao ile ilgili tüm fotoğraf, demeç ve afişleri yasakladı.

1999- Bin yılın son güneş tutulması gerçekleşti.

2005- Çanakkale’deki Troya Antik Kenti’nin 18 yıllık hafriyat heyeti lideri Prof. Dr. Manfred Osman Korfmann, 63 yaşında Almanya’da öldü.

2009- Sinema ve tiyatro oyuncusu 67 yaşındaki Aykut Oray, Köyceğiz’de kaldığı otelde meyyit bulundu.

2012- İran’ın batısında 6,0 ve 6,2 şiddetinde meydana gelen zelzelelerde 306 kişi hayatını kaybetti.

2016- Sakarya’da, FETÖ’nün darbe teşebbüsüne ait soruşturma kapsamında eski milletvekili Hakan Şükür hakkında “silahlı terör örgütüne üye olmak” cürmünden resen yakalama kararı çıkarıldı.

2017- Trabzon’un Maçka ilçesi kırsalında,16 yaşındaki Eren Bülbül, meskenden erzak çalan teröristlerin yerini güvenlik güçlerine gösterirken bölücü örgüt mensupları tarafından vurularak şehit edildi. Bülbül, bilhassa toplumsal medyada yaptığı “Biri de demiyor ki ‘İyi ki varsın Eren” paylaşımının akabinde, eli kanlı teröristlerin çocuk kurbanları ortasında sembol isim olarak yerini aldı.

2017- ABD’nin Kaliforniya eyaletinde federal mahkeme, başörtüsü nedeniyle dini ayrımcılığa uğrayan Müslüman bayana 85 bin dolar tazminat ödenmesine karar verdi.

12 Ağustos

1851- Birinci düz dikiş makinesini 1850’de Boston’da imal eden Isaac Singer, buluşunun patentini aldı.

1877- Thomas Alva Edison, “Edisonphon” ismini verdiği ilkel gramofonu geliştirdi.

1908- Ford marka birinci araba üretildi.

1910- İstanbul Moda’da birinci tenis kortu açıldı.

1930- Eski başbakanlardan Paris Büyükelçisi Ali Fethi (Okyar) Beyefendi, “Serbest Cumhuriyet Fırkası”nı kurdu.

1953- Sovyetler Birliği birinci hidrojen bombasını gizlice denedi.

1955- Çağdaş Alman edebiyatının önde gelen isimlerinden muharrir Thomas Mann 80 yaşında hayata veda etti.

1960- Birinci Amerikan haberleşme uydusu “Echo One”, Cape Canaveral’dan fırlatıldı.

1964- “007 James Bond”un yaratıcısı, müellif Ian Fleming 56 yaşında öldü.

1998- Devlet İstatistik Enstitüsü, 30 Kasım 1997’de yapılan genel nüfus sayımının sonucunun 62 milyon 870 bin 30 olduğunu açıkladı.

1999- Şair Can Yücel, 73 yaşında İzmir’de yaşama veda etti.

2000- Rus Kursk denizaltısı, Barents Denizi’nde 112 mürettebatıyla battı.

2000- Tiyatro ve sinema sanatkarı Güzin Özipek 75 yaşında hayatını kaybetti.

2008- Terör örgütü DHKP/C’nin elebaşı Dursun Karataş’ın avukatı Taylan Tanay, müvekkilinin 11 Ağustos’ta Hollanda’da öldüğünü açıkladı.

2021- Antalya’nın Manavgat ilçesinde 28 Temmuz’da başlayan ve daha sonra Muğla ve Isparta’nın da ortalarında bulunduğu 54 vilayette görülen orman yangınlarının denetim altına alındığı açıklandı.

13 Ağustos

1910- Çağdaş hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale, İngiltere’de 90 yaşında hayatını kaybetti.

1923- Mustafa Kemal, yine Büyük Millet Meclisi Lideri seçildi.

1961- Doğu Almanya idaresi, Batı’ya kaçışları önlemek için Berlin hududunu dikenli tellerle kapattı. 20 Ağustos’ta bu tellerin yerine daha sonra “Utanç Duvarı” denilecek beton duvar örülmeye başlandı.

1966- Çin’de Mao, “Kültür Devrimi”ni ilan etti.

1993- Eski Cumhuriyet Senatosu liderlerinden Tekin Arıburun 90 yaşında öldü.

1999- Milletlerarası tahkim yolunu açan anayasa değişikliği kabul edildi.

2003- Sinemanın karakter oyuncusu Kazım Kartal 67 yaşında hayatını yitirdi.

2007- Dünyanın en yaşlı insanı olarak bilinen, 4 Ocak 1893 doğumlu 114 yaşındaki Japon İstikamete Minagava “yaşlılıktan” öldü.

2011- Türkiye, 2020 Olimpiyat Oyunları’nı düzenlemek için adaylığını resmen açıkladı.

2015- DEAŞ, Irak’ın başşehri Bağdat’ta, Şiilerin yoğunlukta yaşadığı Sadr semtinde pazar yerine bomba yüklü tırla hücum düzenledi. Akında 45 kişi öldü, 105 kişi yaralandı.

2017- Yeşilçam’ın unutulmaz oyuncuları ortasında gösterilen Kuzey Vargın, Marmaris’te tedavi gördüğü hastanede 77 yaşında hayatını kaybetti.

2018- İsrail, 2010’dan bu yana dünyanın farklı ülkelerinden Filistin’e gönderilen lakin alıcılarına ulaşmasına müsaade vermeyerek el koyduğu tonlarca postayı yıllar sonra Filistin hükümetine teslim etti.

2022- Kıdemli Albay Hasret Yılmaz, tuğgeneralliğe terfi ederek Jandarma Genel Komutanlığının bayan generali oldu.