Nöbetçi Eczaneler
Rusya’nın Ukrayna‘ya taarruz başlatması sonrası Avrupa’da oluşan jeopolitik durumla Avrupa Birliği‘nin (AB) genişlemesi yine gündeme gelse de Batı Balkanlar, Ukrayna ve Moldova’yı kapsayabilecek genişlemenin mümkün olup olmayacağı, ne kadar vakit alacağı üzere sorulara ihtiyatlı yanıtlar veriliyor.
AB Kurulu Lideri Charles Michel’in, 28 Ağustos’ta Slovenya’daki Bled Forumu’nda yaptığı konuşmada, hem AB’yi hem de Batı Balkanlar ve Ukrayna üzere aday ülkeleri kastederek “Her iki tarafta da 2030’a kadar genişleme için kendimizi hazırlamalıyız.” sözünü kullanmasıyla genişleme tekrar AB gündeminde üst sıralara oturdu.
AB’nin Ukrayna’daki savaştan sonra Rusya’nın kıtadaki tesirini engellemek üzere jeopolitik dertlerle genişlemeye sürat verme kararı ve Michel’in 2030’u bir maksat olarak belirlemesi üzerine, AB’nin genişlemesinin mümkün olup olmadığı, olursa bu kadar kısa müddette nasıl gerçekleşeceği tartışmaları arttı.
Genişlemede ismi geçen ülkeler ise 20 yıl evvel AB perspektifi sunulan Batı Balkan ülkeleri Sırbistan, Karadağ, Kuzey Makedonya, Bosna Hersek, Arnavutluk ve Kosova. Bu 6 ülkeden Kosova hariç hepsi aday ülke statüsünde.
Ayrıca Ukrayna ve Moldova da AB genişlemesinde bahsedilen ülkeler. Bu iki ülkeye, Rusya’nın Ukrayna’ya Şubat 2022’de saldırmasından 4 ay sonra Haziran 2022’de aday ülke statüsü verildi.
Genişlemede Türkiye‘den bahis yok
1999’dan beri aday ülke statüsünde bulunan Türkiye‘nin ismi ise son genişleme bahsinde hiç geçmiyor. Bunun birinci sıradaki nedeni Türkiye‘nin AB’ye iştirak müzakerelerinin şu anda donmuş vaziyette olması.
Türkiye‘nin 2005’te başlayan AB iştirak müzakereleri, Fransa ve Güney Kıbrıs Rum İdaresi’nin (GKRY) siyasi münasebetlerle blokajı nedeniyle yıllardır ilerleyemiyor.
15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası gelişmeler, Türkiye‘nin Suriye’deki askeri harekatları ve Doğu Akdeniz’deki kriz üzere nedenlerle Türkiye-AB ilgilerinde görülen gerileme son aylarda tamir edilmeye çalışılsa da genişlemeye ait tartışmalarda Türkiye‘ye yer verilmiyor.
AB tarafı, Türkiye ile bağlantıları iştirak müzakerelerini yine canlandırmak yerine daha çok ticaret, iktisat, göç, güç, teknoloji, sıhhat üzere alanlarda işbirliğini artıracak ve “karşılıklı çıkara dayalı” biçimde ilerletmeyi amaçlıyor. Bu noktada Gümrük Birliği’nin güncellenmesi ve Türk vatandaşlarına AB’nin vize muafiyeti sağlaması üzere başlıklar öne çıkıyor.
Türkiye’nin AB yolunda demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü üzere alanlarda ıslahatlar yapması gerektiğini yineleyen AB yetkililerinin kendileri de Türkiye’ye dengeli bir AB perspektifi sunmuyor.
AB’ye iştiraki “stratejik bir hedef” olarak sürdüren Türkiye ise bağlantıların üyelik perspektifiyle tekrar canlandırılmasını bekliyor ve genişlemenin yine gündeme geldiği bir devirde Türkiye’nin bu perspektifin dışında bırakılmasını stratejik bir yanılgı olarak görüyor.
“AB, sağlam vizyon sunmuyor”
Türkiye-AB ilgileri üzerine çalışmalar yapan birçok uzman da bağlantıların son periyottaki olumlu ivmesinin geliştirilmesi gerektiğini lisana getiriyor.
AB genişlemesi konusunda çalışmalar yapan fikir kuruluşu Avrupa İstikrar Teşebbüsü (ESI) Lideri Gerald Knaus da Türkiye ve AB’nin daha derin entegrasyonunu savunanlardan.
AA muhabirine kıymetlendirme yapan Knaus, Türkiye’de ıslahatların ilerleme göstermediğini savunarak, bunun yanında AB’nin de Türkiye’ye “güvenilir bir vizyon” sunmadığını söyledi.
İki tarafın da daha derin entegrasyondan yarar sağlayabileceğini vurgulayan Knaus, 2000’li yılların başından itibaren Türkiye’nin AB vizyonuyla en büyük yabancı yatırımı, istikrarı, yüksek refahı ve düşük enflasyonu yakaladığını hatırlattı.
Knaus, Türkiye’nin AB için büyük değer taşıdığını tabir ederek, “Ancak şu anda bunların önemli yansımalarını ne Brüksel’de ne de Ankara’da görebiliyoruz.” diye konuştu.
Türkiye ile AB ortasında ilgileri geliştirme bakımından göç işbirliği, vize serbestisi üzere alanların bulunduğunu hatırlatan Knaus, vize serbestisini örnek göstererek “Bence bağlantıyı dönüştürecek gerçek atılımlar için bir fırsat var. Genç Türkler de Bulgaristan, Arnavutluk, Gürcistan yahut Ukrayna halkı üzere Avrupa’da basitçe seyahat edebilmeli.” dedi.
“AB, başını kuma gömmeyi tercih ediyor”
Brüksel’deki Avrupa Siyaset Merkezi isimli niyet kuruluşundan kıdemli analist Amanda Paul da Türkiye’nin AB üyeliği hakkında Brüksel’deki havayı aktarırken bu mevzuda yine konuşma konusunda hiç “iştah” bulunmadığını söyledi.
Paul, “AB, Türkiye sorununu geçiştirmeyi yahut başını kuma gömmeyi tercih ediyor. AB içinde birçok kişi, Türkiye artık AB’ye katılmaktan vazgeçtiğini duyursa mutlu olacak. AB içinde kısa ve orta vadede değişiklik olması mümkün görünmüyor. Tekrar de Türkiye, bölgede kıymetli bir ortak ve kilit değere sahip stratejik bir aktör. Bu yüzden AB, Türkiye ile münasebetini bir biçimde yönetim etmekten fazla tekrar canlandırmanın yolunu bulmalıdır.” dedi.
7 yılda genişleme mümkün mü?
Türkiye’yi bir yana bırakarak AB’nin Batı Balkanlar, Ukrayna ve Moldova ile yeni bir genişleme sürecine girmesi ise Rusya’nın Ukrayna saldırısı sonrası ortaya çıkan jeopolitik durumda bir gereklilik olarak görülüyor. Bu ülkelerle yapılacak AB genişlemesinin uzun vadede Rusya’ya karşı Avrupa’nın istikrarı ve güvenliği bakımından hayati kıymet taşıdığı belirtiliyor.
Ancak çok sayıda ülke için yürütülen genişleme sürecinin önünde türlü zorluklar var. Bunlardan biri AB içinde tam bir konsensüs sağlama, AB üyelerinin hepsinin takviyesini alma zaruriliği.
Amanda Paul, bu bahse değinirken bu kadar ülkenin AB’ye entegre olmasının hayati değer taşısa da “devasa zorlukta” bir iş olduğunu vurguladı.
Paul, “Genişleme, AB’yi güçlendirecektir ve daha değerli bir jeopolitik aktör haline getirecektir fakat süreç hiç kolay değil ve önemli bir siyasi irade gerektiriyor. AB’nin 27 üyesi ortasında birliği sağlamak hiç kolay değil. AB ülkeleri karar alma sürecinde ıslahata gidilmesinin de stratejik bir mecburiyet olduğunu kabul etmek zorunda kalacaklar.” dedi.
20 yılda gelişme yok, 7 yılda mümkün mü?
AB Kurulu Lideri Michel’in ortaya attığı “2030’a kadar hazır olma” maksadı ise birçok uzman tarafından gerçekçi bulunmuyor. Batı Balkanlar için 2003’te AB perspektifi verilmesinin üzerinden geçen 20 yılda bölgeden yalnızca Hırvatistan’ın üye olması bu tezi kuvvetlendiriyor.
Ancak Ukrayna ve Moldova konusunda durumun nispeten “aciliyeti” bulunmasına karşın, AB üyelik sürecinin çetrefilli ve uzun soluklu olduğunun unutulmaması gerekiyor. Uzmanlar, tekrar de 27 AB ülkesinin siyasi irade göstererek daima birlikte genişlemeye “Evet” demesinin kıymetine işaret ediyor.
Son 20 yılda Batı Balkanlar’ın AB yolunda önemli ilerleme sağlayamamasına dikkati çeken Gerald Knaus da hem AB ülkelerinin tamamının dayanağına duyulan gereksinime hem de bugüne kadar Batı Balkanlar’a gerçek genişleme olmamasının Ukrayna ve Moldova için örnek teşkil edip etmeyeceğine bakmak gerektiğini belirterek, şunları söyledi:
“Balkanlar, bize genişleme sürecinin başarısızlığını gösterdi. Ukrayna ve Moldova, sürecin aciliyetinin genişlemede işe yarayıp yaramayacağı sorusunu ortaya çıkardı. Artık problem AB’nin hem Balkanlar hem de Ukrayna ve Moldova için çok daha büyük bir süreçte genişlemeyi tekrar canlandırmak maksadıyla tüm üyelerden muhtaçlık duyduğu dayanağı alıp alamayacağı. Bu, önümüzdeki birkaç ayda göreceğimiz büyük zorluk.”
AB’ye aday 8 ülke var
Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg tarafından 1951’de Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu olarak kurulan ve 1957’de Avrupa Ekonomik Topluluğuna dönüşen, daha sonra yıllar içinde iştiraklerde Avrupa Birliği halini alan Avrupalı ülkeler kümesinin son genişleme dalgası, 2004’te 10 ülkenin iştirakiyle yaşanmıştı.
AB’nin tarihindeki en büyük genişleme dalgasında Çek Cumhuriyeti, Estonya, GKRY, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya, Birliğe katılmıştı. 2007’de Bulgaristan ve Romanya’nın iştirakiyle AB’nin üye sayısı 27’ye çıktı. 2013 yılında Hırvatistan’ın iştirakiyle AB üye sayısı 28’e ulaştı. İngiltere’nin 2020’de ayrılmasıyla sayı 27’ye düştü.
Şu anda AB adayı ülkeler ise Batı Balkanlar’dan Arnavutluk, Karadağ, Kuzey Makedonya, Bosna Hersek ve Sırbistan’ın yanı sıra 1999’dan beri Türkiye ve 2022’den bu yana Ukrayna ile Moldova.
Gürcistan ve Kosova ise potansiyel aday ülkeleri oluşturuyor.