Nöbetçi Eczaneler
Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren Trabzon Su Eserleri Merkez Araştırma Enstitüsü, gökkuşağı alabalığının hastalıklara karşı direncini geliştirmek için genetik çalışma yürütüyor.
Enstitüye ilişkin Ulusal Su Eserleri Gen Bankasındaki Moleküler Genetik Laboratuvarı’nda, “Alabalık Islah Çizgileri Oluşturulmasında Moleküler Genetik ve Biyoteknolojik Tekniklerin Kullanımı” projesi kapsamında, “DNA’da ameliyat yapabilen teknoloji” olarak da anılan CRISPR-Cas9 2020 Nobel Kimya Ödülü’ne sahip sistem kullanılarak, viral hastalıklara tahlil bulmak için araştırma yapılıyor.
Araştırmacılar tarafından, enstitüde yetiştirilen alabalıklara enjekte edilen virüs, bir mühlet sonra balıkta tesirini gösteriyor. Hastalıklara karşı bağışıklığı düşük balıklar ölürken, sağlıklı balıklar ömrünü sürdürüyor.
Islah ve Genetik Kısım Lideri Sevecen Firidin, AA muhabirine, balık tiplerinin doku ve sperm bankası olarak tasarlanan, tıpkı vakitte üretim tesisini de bünyesinde barındıran Ulusal Su Eserleri Gen Bankası’nın alanında Avrupa’da ikinci, Türkiye‘de ise birinci olduğunu söyledi.
Firidin, Türkiye‘deki iç su ve denizlerden toplanan örneklerin bankada koruma edildiğini anlatarak, “Bu proje geleceğimiz için değerlidir. Projeyle birlikte Ulusal Su Eserleri Gen Bankası’nda ulusal ve milletlerarası seviyede bilgi tabanı oluşturulmakta ve gerekli vakitlerde çeşitli platformlarda bu bilgi tabanı kullanılmaktadır.” dedi.
Envanter oluşturmak için ülke genelinde su eserleri genetik kaynaklarından doku örnekleri temin edilerek kayıt altına alındığını belirten Firidin, biyoçeşitlilik ve ticari kıymete sahip çeşitler ile kuşağı tehlike altındaki tiplerin datalarını koruma ettiklerini vurguladı.
Firidin, Türkiye Yüzyılı’na yakışan bilgiyi üreten ve katma kıymete dönüştürmek isteyen araştırma yaklaşımlarıyla uygulanan, “Genetik Tabanlı Islah Programı ve CRISPR-Cas-9” üzere gen düzenleme teknikleri ile balıkların ticari kıymete sahip özelliklerini güzelleştirerek sürdürülebilir su eserleri yetiştiriciliğine katkı sağladıklarını aktardı.
“Laboratuvarımızda, sucul genetik kaynakları incelemek ve popülasyon yapısı, çeşit tanımlaması, cins oluşumu, filogenetik ve taksonomi ile ilgili soruları yanıtlamak için çeşitli genomik teknikler kullanılmaktadır. Hem uzman grup hem de altyapı olarak tam donanımlıdır. Sucul canlıların popülasyon genetiği, cins tanımlaması, filocoğrafik ve filogenetik çalışmalar, sanger dizileme, DNA barkodlama, gen ekspresyonu üzere standart moleküler çalışmalar ile temel ekolojik soruların tahliline odaklanılmaktadır.”
“Yıllar içerisinde ıslah kapsamında sürdürülebilir bir halde kullanıp üreticilerimize sunmayı planlıyoruz”
Uzman Moleküler Biyolog Ayşe Cebeci ise proje kapsamında laboratuvarda bölümün karşılaştığı değerli problemleri araştırdıklarını söyledi.
Cebeci, gökkuşağı alabalığında viral hastalıkların sık görüldüğünü belirterek, “Çünkü balıklarda uygun bir tedavi mevcut değil ve üreticiler aşı kullanmak zorundalar, bu da çiftçiler için masraf oluşturuyor. Bu problemlere tahlil olarak şu anda Nobel Mükafatı kazandıran CRISPR sistemini kullanarak gökkuşağı alabalıklarını viral hastalıklara dirençli hale getirmeyi hedefliyoruz.” diye konuştu.
Proje kapsamında yetiştirdikleri alabalıklarda viral hastalıklar oluşturduklarına dikkati çeken Cebeci, “Viral hastalık sonucunda ölen yahut yaşayan balıkları ayırıp, bunları dirençli ve dirençsiz balık olarak isimlendiriyoruz. Daha sonra bu dirençsiz ve dirençli balıklar ortasındaki genetik farklılıkları tespit ediyoruz. Bu tespit sonrasında CRISPR sisteminden faydalanarak dirençsiz balıklar üzerinde amaçlı mutasyonlar gerçekleştirip onları dirençli hale getirmeyi planlıyoruz.” dedi.
Cebeci, çalışmalar sonucu elde edecekleri birinci yavruları kendi ortalarında döllendirip, bunlardan büsbütün viral hastalığa dirençli bireyler elde edeceklerini vurgulayarak, şunları kaydetti:
“Yıllar içerisinde ıslah kapsamında sürdürülebilir bir biçimde kullanıp üreticilerimize sunmayı planlıyoruz. Bölümdeki bu usul meselelere tahlil olarak alabalık ıslah projesini başlattık. Projemiz kapsamında farklı mevzulara tahlil bulmak emeliyle çalışmalar yürütüyoruz ve bunlardan biri de viral hastalıklara tahlil aramaktır.”