‘Temizler Yurdu’ Pakistan 76. yılını kutluyor

Pakistan 14 Ağustos 2023’de 76. Bağımsızlık Yıldönümü’nü kutlayacak. Pakistan’ın bağımsızlığını kazanması da onu muhafazası da kolay olmadı. Bağımsızlık sonrasında düşen kalkan lakin daima ilerleyen bir Pakistan vardı.

Pakistan isminin fikir babası, Çuhedri Rahmet Ali idi. Pencab, Afganya (Kuzey Batı Hudut Eyaleti) Keşmir, Sind eyaletlerinin baş harflerinin bir ortaya getirilip sonuna Beluçistan’ın son üç harfi “tan”ın eklenmesi ile elde edilmişti. Pak Türkçe ’de de kullanıldığı üzere pak, “stan” ise Farsça’dan alınma eyalet, yurt, (günümüz Farsçasında ‘ustan’) manasına geliyor birleştiğinde ise “Temizler Yurdu, ülkesi” üzere bir mana veriyordu. Ali tıpkı vakitte Bengal bölgesinde Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgeler için “Banglastan” Haydarabat Nizamlığı içinde “Osmanistan” isimlerini öneriyor bu üç bölge ortasında siyasi bir federasyon öngörüyordu. Rahmet Ali’nin 1933’de birinci gündeme getirdiği bu öngörü 1947’de Pakstan (Batı Pakistan) ve “Banglastan” (Doğu Pakistan) birlikte Pakistan olarak gerçekleşecek, 14 Ağustos 1947’de Pakistan ismi ile yeni bir devlet tarih sahnesinde yerini alacaktı.

Hint Yarımadası’ndaki İngiliz işgalinin sona ereceğinin anlaşılmasıyla birlikte Müslümanlardan bir kesim “dini milliyetçilik” ve Müslüman ve Hinduları farklı gören “İki Millet” teorisi bazında Müslümanlar için başka bir ülke tasavvur etmişler ve bunu gündeme getirmeye başlamışlardır. Sonuçta başarılı oldular ve dini bazda bölünme gerçekleşti. Müslümanların çoğunlukta olduğu eyaletler Pakistan’a verilmiş, İngilizlerin ayrılması sonrasında bağımsızlığını kazanan (15 Ağustos 1947) Hindistan’ın doğusu (Doğu Pakistan-bugün Bangladeş) ve batısında (Batı Pakistan-bugün Pakistan) toprakları olan yeni bir devlet kurulmuştur.

Bölünme bağlamında zikredilmesi gereken en kıymetli konulardan birisi de bölünme sonrası iki ülke ortasında yaşanan büyük ve kanlı göçlerinden birisine tarihin şahitlik etmesidir. 15 milyona yakın insan iki ülke ortasında göç etmiş, göç yolunda 2 milyon kadar kişi katledilmiştir. Hint Alt kıtasının en trajik, kanla yazılan ve karanlık sayfalarından birisidir.

Pakistan’ın kurucusu ve Müslüman Birliği Lideri Muhammed Ali Cinnah Pakistan kurulduktan vefatına kadar Pakistan’ın genel valisi olarak vazife yaptı. Pakistan’da Kaidi Azam olarak anılan Cinnah’ın Pakistan’ın daha kuruluşun başlarında vefatı ülkenin mukadderatını ve siyasi gidişini de etkiledi ve vefatından sonraki yıllardan günümüze kadar siyasetin askeri vesayet altına girmesinin değerli sebeplerinden birisini oluşturdu.

Bölünme ve göç esnasında yaşanan trajedilerin travmasını atlatamadan, Pakistan kendisini, Keşmir probleminin içinde buldu. İdaresi gayrı Müslim, halkı Müslüman olan Keşmir için, “bölünme” prensipleri gereği halk oylaması yaptırılmalı idi ancak Mihrace ayak diriyor ve hatta Hindistan’a kur yapıyordu. Sonuç de karşılıklı müdahalelerle birinci Keşmir savaşı başladı. Devrin Hindistan Başbakanı Nehru, vakit kazanma maksatlı BM’ye müracaat etti, BMGK aldığı kararlarla Keşmir’in Hindistan’a mı yoksa Pakistan’a mı katılacağı ile ilgili plebisit yapılması kararları aldı. Lakin Nehru istediği vakti kazanmıştı ve Keşmir’in kördüğüm olmaya giden süreci başladı.

İki ülke 3 büyük savaş yaşadı ve daima savaş halinde kaldılar. “Dünyanın Damı”nda da tepelerde, buzullar ortasında sessiz Siachin savaşına tutuştular. Bu uyuşmazlık, Çin’in sahnede yer almasına fırsat verdi. Bugün Keşmir Pakistan, Hindistan ve Çin ortasında bölüşülmüş durumda ve her üç ülkenin de nükleer güç olmasından ötürü bir nükleer kördüğüm ve “nükleer parlama noktası” haline gelmiş durumdadır.

Nehru şayet BMGK plebisit kararlarını uygulatmaya fırsat vermiş olsaydı, sonucu ne olursa olsun elbet ki her iki ülkenin menfaatine olacaktı.

Pakistan tarihinin en büyük darbesini, Doğu Pakistan’ı Hindistan’ın da müdahalesi ile kaybettiğinde yaşadı. Doğu Pakistan Bangladeş’e dönüştü, Batı Pakistan, Pakistan ismi ile devam etti. Siyasi sürecin işletilmemesi, Batı Pakistan’ı elinde tutan siyasi, askeri gücün seçim sonuçlarını göz gerisi etmesi değerliye mal oldu.

Pakistan’ın kurucusu Muhammed Ali Cinnah’ın bağımsızlığın ikinci yılı başlarında vefat etmesinin Pakistan siyasetine derin tesirleri oldu. Daha başlangıçta güçlü siyasetçilerin sahneden kaybolması ve “sürekli savaş hali” ordunun öne çıkmasına sebep oldu. Süreç içerisinde ülkede “establishment” olarak anılan, orduda vazifeli ve emekli askerlerle, kendilerine yakın her cins bürokrasiden oluşan bir askeri vesayet oluştu. Asker ya darbelerle direkt ya da perde gerisinde daima ülkenin idaresinde kelam sahibi oldu. Siyasi alt üst oluşlar ve kıran kırana siyasi arbedeler, Demokles’in Kılıcı üzere ülke üzerinden sallanan Hindistan tehdidi ve nükleer silahlardan ötürü “establishment”ın halk içerisinde olumlu, geniş bir karşılığı olduğunu da belirtmek gerekiyor.

Pakistan’ın ABD başta, Batı ile epeyce yakınlaşması ve yıldızının parlaması Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgali sırasında oldu. Savaş esnasında milyonlarca Afgan sığınmacıya kucak açması, Kızıl Ordu’ya karşı savaşan “Mücahitleri” çok boyutlu desteklemesi ve Mücahitlere silah akışının kavşak noktası olması hasebiyle Sovyetler’e Hindikuşlar’da ölümcül darbe vurulması ve sonrasında çökmesinde Pakistan’ın rolü büyüktü. ABD’nin Taliban’la savaşında “taş periyoduna götürecek bir bombalama” tehdidi ile iş birliğine zorlandı.

Kendisinden her açıdan büyük Hindistan’la, bilhassa Keşmir sorunundan ötürü, bitmeyen bir hengamesi olageldi. Arbedeyi dengeleyebilmek için girdiği yolda de facto nükleer güç oldu, nükleer bombalarını taşıtacak kısa ve orta menzilli füzeler geliştirdi. En kıymetlisi de nükleer taarruza uğradıktan sonra saldırabilecek kapasite kazandı.

Pakistan 76 yılda çok çalkantılı askeri, siyasi, ekonomik süreci geride bıraktı. Parçalandı ancak ayakta kalmayı başardı. Bugün 242 milyon nüfusu ile dünyadaki ikinci büyük nüfusa sahip bir Müslüman ülke. İngiliz mirası İngilizce’den ötürü Batı dünyası ile teması yakın. Eğitim ve okuryazarlıkta ara alındı fakat hala yetersiz. Okur müelliflik oranını artırmak İngilizce’nin gücü ile birlikte sinerji tesiri yapıp Pakistan’ın büyük bir sıçrama yapmasını beraberinde getirecektir. Siyaset çok sert yürüyor, kemikler kırılıyor. Demokrasi ve meclis kesintiye uğradı fakat süreç daima kaldığı yerden devam etti. Federal yapıdan ötürü tüm ülkeye hitap edebilen fazla parti olmadı. Siyaset Pakistan’ın ileriye yanlışsız çözmesi gereken bir sorun olarak masada duruyor. Pakistan ekonomik olarak da kâfi seviyeye çıkamadı. Yaklaşık 350 milyar dolarlık bir GSYH’ye sahip. 2022 ihracat toplamı 31 milyar dolar civarında. Pakistan iktisatta gerekli çıkışı yakalayamadığı için fakirliği de gereğince geriletemedi. Pakistan 76 yıl evvel bugün, Müslümanların hayatlarını kendi inançlarına nazaran daha rahat yaşayabilmeleri için kuruldu. Muvaffakiyetleri oldu, geride kaldıkları oldu ancak ayaktalar, bugüne geldiler ve geleceğe umutla bakıyorlar. Pakistan’ın Bağımsızlık Günü’nü tebrik ediyoruz. Pakistan zinde bad.