Sudan’daki çatışmalar neden başladı: Olayların ardında ne var?

Sudan’da ordu ile Süratli Takviye Kuvvetleri (RSF) ortasında hafta sonu başlayan çatışmalarda can kaybı artıyor. Sudan Hekimler Birliği tarafından yapılan açıklamada hayatını kaybeden sivillerin sayısının 97’ye yükseldiği, 365 sivilin ise yaralandığı belirtildi.

Açıklamada, çatışmalarda bir çok askerin de öldüğü ve yaralandığı kaydedildi. Başşehir Hartum’daki hastanelerde durumun son derece makus olduğunu belirten sıhhat yetkilileri, çatışmaların hem sıhhat çalışanının hem de tıbbi gereçlerin yaralılara ulaşmasını engellediğini söz etti.

Çatışmalar, başkentteki Hartum Memleketler arası Havalimanı’nın yanı sıra kuzeydeki Meravi ve güneydeki Ubeyd havalimanları ile Cumhurbaşkanlığı Sarayı, başkentteki ordu karargahı ve devlet televizyonu etrafında ağırlaştı.

Sudan ordusu, devrik başkan Ömer el-Beşir periyodunda Darfur’da kurulan fakat daha sonra ülkenin birçok yerinde faaliyet göstermeye başlayan HDK’nin kendisine bağlanmasını istiyor.

HDK ise bunun lakin sivil idareye geçilmesinin akabinde mümkün olabileceğini belirtiyor.

Son periyotta ise, Ordu ile HDK ortasında bu mevzuda ağır tartışmalar yapılıyordu.

Kökeni, Sudan’ın batısındaki Darfur bölgesinde 2003’te patlak veren iç savaşta makûs şöhrete sahip Cancavid milislerine dayanan Süratli Dayanak Kuvvetleri, 2018’deki halk ihtilalinde de değerli rol oynadı.

Darfur’da 2003’te çoğunlukla Arap olmayanların ayrımcılık şikayetiyle hükümete karşı silahlanması üzerine yaşanan iç savaş ve oluşan insani kriz, 2003-2004 yıllarında dünya gündemine oturdu.

Birleşmiş Milletler’e nazaran, savaşta yaklaşık 300 bin kişi öldü ve yaklaşık 2,5 milyon kişi yerinden edildi.

Dönemin Sudan Devlet Lideri Ömer el-Beşir, isyancılara karşı savaşmak için bölgenin yerlisi ve çoğunluğu Arap kökenli Cancavid milislerinden dayanak aldı.

Sudan’ın o dönemki liderliği, 2010’da başlayan barış süreciyle HDK’nın da orduya entegre edilmesi için çalışmaya başladı.

Bu maksatla devlet, 2013’te kurulan bu birlikleri evvel “Sınır Muhafaza Birlikleri”, sonra da “Hızlı Dayanak Kuvvetleri” (HDK) ismi altında Sudan istihbarat teşkilatına entegre ederek 2014’te resmen tanıdı.

2013 yılında Cancavid denen silahlı milislere liderlik eden Musa Hilal’in Ömer el-Beşir ile bağlantılarını kesmesi, Hilal’in kuzeni “Hımidti” lakabı ile bilinen Muhammed Hamdan Dagalu’nun önünü açan dönüm noktası oldu.

HDK önderi Dagalu, Yemen ve Libya’daki çatışmalarda rol alan ve 2017’de Sudan’ın Darfur ve Kurdufan bölgelerindeki kimi altın madenlerini denetim eden tesirli bir paramiliter güç oluşturdu.

2018 sonunda Atbera, Hartum ve Kesele üzere kentlerde sokak protestoları başladığında Ömer el-Beşir’in rejimi muhafazaları için 30 yıllık iktidarının devrilmesinden kısa bir müddet evvel Hartum’a konuşlandırdığı HDK, protesto sürecinde Ömer el-Beşir’in yanında yer almaya devam etti.

Ancak HDK önderi, ihtilal sona yaklaştığında halktan yana hal alarak Beşir’in devrilmesinde kıymetli rol oynadı.

Orgeneral Abdulfettah el-Burhan liderliğindeki Sudan ordusu ile Korgeneral Muhammed Hamdan Dagalo (Hımidti) liderliğindeki Süratli Dayanak Kuvvetleri (HDK) ortasındaki çatışmalar devam ediyor.

Söz konusu çatışmalar, 2003 yılında Darfur’da başlayan Burhan-Hımidti, ortasındaki dostluğa büyük bir darbe vurdu. Lakin bu, ülkenin yazgısını elinde bulunduran bu iki komutanın birinci karşı karşıya gelişi değildi.

Ömer el-Beşir, 2000’li yıllarda Darfur’da büyük bir silahlı çatışma ile uğraşıyordu. O devir Darfur’da Sudan ordusunun komutasında Abdulfettah el-Burhan bulunuyordu. Beşir, çatışmalarda yalnızca orduyu kullanmak yerine milis kümelerden da dayanak almaya karar verdi.

Korgeneral Hımidti, o devir bölgede Ömer el-Beşir idaresine karşı direnen başka silahlı hareketlerle çaba için küçük bir silahlı küme kurdu. Eski Devlet Lideri Beşir, Korgeneral Hımidti’nin kümesini desteklemeyi seçti. Böylelikle Burhan ile Hımidti, ortak bir düşmana karşı birebir safta savaşmaya başladı.

İkili ortasındaki alaka, Ömer el-Beşir’in devrilmesini talep eden büyük halk ihtilalinin baskısıyla 2019 yılının nisan ayında güçlendi. Burhan ve Hımidti, Beşir’i devirmek ve ülkenin idaresini eline alması için Orgeneral Burhan liderliğinde bir egemenlik (askeri) kurulu oluşturmak üzere anlaştılar.

Hımidti ise Egemenlik Kurulu Lider Yardımcılığı misyonunu üstlendi. 2021 yılında ise, Burhan ve Hımidti’nin sivil hükümete karşı planladığı yeni adım ikilinin ortasının açılmasına yol açtı. O denli ki, Orgeneral Burhan, Ömer el-Beşir rejiminden birtakım simaları iktidardaki kimi değerli makamlara geri getirdi. Fakat Hımidti buna şiddetle karşı çıktı.

İkilinin başat rol üstlendiği Egemenlik Kurulu, vazifesi sivil bir hükümete devretme konusunda birçok vakit isteksiz davrandı lakin iktisat ve ülkedeki güvenlik önemli manada berbatlaştı. Bunun üzerine, 2022 yılının aralık ayında ülke idaresinin sivillere devranına dönük bir çerçeve mutabakatı imzalandı.

Orgeneral Burhan ve Korgeneral Hımidti, iktidarın sivillere devredilmesini ve ordunun kışlalarına dönmesini öngören bu muahedeyi imzaladılar.

Ancak ordu ile HDK ortasında, çerçeve muahedenin askeri ıslahata ait kararlarından birinin uygulanması ve HDK’nın orduya entegrasyonu ile yeni ve daha güçlü bir uyuşmazlık ortaya çıktı.

Öte yandan ikili ortasındaki bir uyuşmazlık da ülkeyi kimin yöneteceği konusundaydı. Her iki isim de idarenin sivillere bölümüne istek göstermişti ancak yeniden de kimin liderlik edeceği konusunda anlaşamamışlardı.

Hımidti, müstakbel sivil devlet liderinin liderlik etmesini talep ederken, Burhan Genelkurmay Başbakanı’nın liderlik etmesini istiyordu. Sıcak çatışmalardan çabucak evvel ise gerginlik artık açıklamalara da yansımıştı.

HDK Kumandan Yardımcısı ve Hımidti’nin kardeşi Abdurrahim Dagalo:

“İktidardaki kardeşlerimize bildirimiz, iktidarı geri dönmeksizin halka teslim etmeleridir. Bugünden itibaren genç hareketçilerin öldürülmesine, siyasetçilerin tutuklanmasına müsaade vermeyeceğiz. Çok şeyi içimize attık. Çok sustuk. Bunların sebebi olmak istemezdik, lakin Sudan halkını bir ortaya getiren ve adaleti sağlayan temel prensiplerden taviz vermeyeceğiz, geri adım atmayacağız.”

Dagalo’nun bu açıklamalarına Burhan şöyle karşılık vermişti:

Sudan ordusu ile Süratli Takviye Kuvvetleri ortasında patlak veren çatışmaların, Sudan’ın Nahda Barajı belgesini etkileyebilecek yeni bir huzursuzluk dalgasına yol açabilir.

Uluslararası gözlemciler, Etiyopya’nın Nahda Barajı dolumunun dördüncü kademesine hazırlandığı bir devirde Sudan’ın istikrarsızlığın pençesine düşmesini, yeni gelişmelerin habercisi olarak okuyor.

Zira, Nahda Barajı konusunda, iki aşağı havza ülkesi olarak Mısır ile Sudan’ın tezleri birbirine yakın.

Etiyopya barajın yüzde 90’ının bittiğini duyururken, Addis Ababa Nahda Barajı’nın dördüncü dolum etabını başlatmaya hazırlanıyor.

Mısır, Sudan’daki istikrarı kendi çıkarları için stratejik olarak görüyor. Bilhassa memleketler arası platformlarda tezlerini Sudan’sız savunmak zorunda kalması, Kahire için en makus senaryolardan birisi.

Türkiye’nin Hartum Büyükelçiliği’nden yapılan açıklamada, durum sakinleşene kadar vatandaşlardan meskenlerinde kalmaları ve gerekmedikçe seyahat etmemeleri istendi.

Açıklamada, “Başkent Hartum’un çeşitli bölgelerinde ordu ile Süratli Takviye Güçleri ortasında çatışmalar çıktığı anlaşılmaktadır. Durum olağana dönünceye kadar vatandaşlarımızın sokağa çıkmayıp konutlarında kalmaları ve mecburilik haricinde ülke içinde seyahatten kaçınmaları tavsiye olunur.” uyarısı yapıldı.

Dışişleri Bakanlığı, Sudan’da ordu ile paramiliter HDK ortasında sabah başlayan çatışmalardan telaş duyulduğunu bildirdi.

Sudan’daki tüm kısımların, geçiş sürecinin kazanımlarına bağlı kalmaya, sükunet ve diyaloğa davet edilen açıklamada, Sudan’ın problemlerine lakin ulusal uzlaşı yoluyla kalıcı tahlil bulunabileceği vurgulandı.