Sudan’da iç çatışmaların art planı

Prof. Dr. Enver Arpa, Sudan‘da ordu ile Süratli Takviye Kuvvetleri ortasında yaşanan çatışmaları, tarafların ülke siyasetindeki yerini ve olayların art planını AA Tahlil için kaleme aldı.

Sudan‘da neler oluyor?Devrik başkan Ömer el-Beşir idaresinin 2018 yılının son günlerinde ekmek ve akaryakıt üzere temel tüketim eserlerine yüksek ölçüde artırım yapmasıyla sokağa dökülen Sudan halkı, 2019 yılının nisan ayında yaklaşık 30 yıllık el-Beşir idaresini devirerek Sudan’ı adeta bir ateş çemberinin içine attı. Çünkü el-Beşir iktidardan indirilse de onun iktidarı periyodunda şekillenen Sudan ordusu, idaresi devretmeye yanaşmadı. Komuta kademesi, darbe sürecinde öncü bir rol üstlenerek ipleri elinde tutmaya çalıştı. Külfetli günlerin akabinde şovlara katılan kümelerin oluşturduğu Özgürlük ve Değişim Güçleri (ÖDG) ile askeri kanattan oluşan Egemenlik Kurulu kuruldu. Kurulun başkanlığına General Abdulfettah el-Burhan, yardımcılığına ise Süratli Dayanak Kuvvetleri (HDK) Kumandanı Muhammed Hamdan Dakalu getirildi. İçişleri ve Savunma Bakanlığı üzere değerli bakanlıklar askeri kanatta kalmak kaydıyla yarı sivil bir hükümet kuruldu.

Egemenlik Kurulu’nun gölgesinde faaliyetlerini sürdüren Abdullah Hamduk başbakanlığındaki hükümet, beklenen başarıyı bir türlü sağlayamadı. Askeri kanadın başvurduğu hareketlerle işlemez hale gelen Hamduk hükümeti, idaresi bırakarak çekilmek zorunda kaldı. Sivil kanadı tasfiye eden Egemenlik Kurulu, bu kez kendi ortasında el altından yürütülen bir taht hengamesine tutuştu. Ordu Kumandanı Orgeneral el-Burhan ile Süratli Takviye Kuvvetleri Kumandanı General Dakalu, birbirini etkisizleştirmek için çeşitli ataklara başvurmaya başladı. El-Burhan sık sık askeri güçlerin tek çatı altında toplanması gerektiğini lisana getirirken Dakalu, bu teşebbüsün kendisini devre dışı bırakacağını düşünerek buna şiddetle karşı çıktı. 2022 yılının Aralık ayında askerle siviller ortasında imzalanan “çerçeve anlaşma”da ordunun tek çatı altında toplanması da yer aldı. Bundan rahatsızlık duyan Dakalu ile Ordu Kumandanı el-Burhan ortasındaki gayret 15 Nisanda silahlı çatışmaya dönüştü. Başşehir Hartum’da başlayan çatışmalar kısa müddette Meravi ve Darfur bölgesi başta olmak üzere birçok bölgeye yayıldı.

Olayların art planında ne var?Sudan Cumhuriyeti, bağımsızlığını elde ettiğinden beri kimi vakit sivil görünümlü idareler tarafından yönetim edilse de gerçekte daima askeri vesayetle yönetildi. Ülkede en uzun müddet iktidarda kalan Ömer el-Beşir de askeri bir darbeyle işbaşına gelmişti. El-Beşir, devrinin son yıllarında seçimler yaparak iktidarını sürdürse dahi genel komutanlığını da yaptığı ordu onun en büyük destekçisiydi. El-Beşir’in düşürülmesinden sonra askerler sivil kanatla iktidarı paylaşmak zorunda kaldı ama usta hareketlerle bu kanadı devre dışı bırakmayı başardı. Lakin bu sefer dışarıdan orduya eklemlenen Süratli Takviye Kuvvetleri, ordu içerisinde bir ayrılık yaşanmasına ve ordunun birlik içinde hareket etmesine mani teşkil etti.

Hızlı Dayanak Kuvvetleri el-Beşir devrinde bilhassa Darfur bölgesinde isyancı kümelere karşı kullanılmak üzere oluşturulan ve Cancavid olarak isimlendirilen gayriresmi bir güç ve sonradan güvenlik sistemine dahil edilen bir ögedir. Bu kuvvetler daha çok Dakalu ailesi tarafından sevk ve yönetim edilen bir ünite olarak teşekkül etti. Hamdan Dakalu ve kardeşi bu gücün yönetiminde mutlak bir otoriteye sahip. Kuvvet mensupları Dakalu kardeşler tarafından ihtimamla seçildikleri için üst kademeye güçlü bir sadakatle bağlılık gösteriyor. Bu kuvvetler güvenlik sistemine dahil edildikten sonra çıkarılan bir kanunla özerk bir yapıya kavuşturuldu. Ordu içinde bir ordu üzere davranan Süratli Takviye Kuvvetleri bir güvenlik ögesi olmakla yetinmeyerek çeşitli ekonomik faaliyetlerde de bulunuyor. Dakalu kardeşlerin Darfur bölgesinde keşfedilen altın ocaklarını işlettikleri ve buradan kıymetli bir gelir elde ettikleri tabir ediliyor. Dakalu’nun kimi Körfez ülkelerinden de dayanak aldığı tez ediliyor.

Dakalu idaresindeki Süratli Takviye Kuvvetlerinin özerk yapısı, ekonomik imkanları ve memleketler arası takviyesiyle Sudan güvenlik sistemi içerisinde adeta bağımsız bir güç üzere hareket ettiği ve ordu komuta kademesini dikkate almadığı sık sık lisana getirilen konulardan. Egemenlik Kurulu ile sivil ögeler ortasında yapılan “çerçeve anlaşma”da Süratli Takviye Kuvvetlerinin Sudan güvenlik sistemi içerisindeki tesirini yok edecek kararların bulunması el-Burhan ile Dakalu ortasında yaşanan bilinmeyen otorite gayretini aleni hale getirdi. Dakalu, Süratli Takviye Kuvvetlerinin orduya tam entegre edilmesine karşı çıktığı için yaşanan uyuşmazlık tarafları bir çatışma ortamına sürükledi.

Bölgesel ve global birtakım aktörlerin de bu ayrışmada kelam sahibi olduğu kuşkusuzdur. El-Burhan’ın bu uyuşmazlığın giderilmesinde dış müdahalelerin devreye girmemesi konusunda yaptığı ihtar bunun bir göstergesidir. Bilhassa kimi Körfez ülkelerinin el-Burhan’dan mutlu kalmadıkları için Dakalu’yu destekledikleri söz ediliyor. Çünkü muhafazakar yapısıyla bilinen el-Burhan, tüm uğraşlara karşın İslami Hareket mensubu el-Beşir bürokrasisinin sert önlemlerle tasfiyesine yanaşmayarak tersine Hamduk hükümetinin başvurduğu tasfiye önlemlerinin bir kısmını geçersiz hale getirdi. Sözgelimi Hamduk periyodunda misyondan el çektirilen büyükelçilerin birçok mahkemelerin aldığı kararlarla misyonlarına geri döndü. Tekrar bu devirde kurulan ve türel bir desteği bulunmayan tasfiye kurullarının faaliyetlerine de son verildi. El-Burhan’ın bu tavrını manipüle etmek isteyen Hamdan Dakalu, giriştiği bu kalkışmada el-Burhan’ın radikal dini anlayışı beslediğini argüman ederek kendisine memleketler arası meşruiyet sağlamaya çalışıyor.

Gelecekte muhtemel senaryolar nelerdir?Hızlı Takviye Kuvvetleri (HDK), hava ögelerine ve ağır silahlara sahip olmamakla birlikte süratli mobilize olabilen bir yapıdadır. Ardına kimi dış güçlerin takviyesini almış olsa da tüm muharebe ögelerine sahip sistemli orduya karşı bir zafer kazanması beklenmiyor. Gerçekten ülke genelinde idaresi ele geçirebilecek bir performansa ulaşamadığı geçen müddet içinde anlaşıldı. Süratli Takviye Kuvvetleri daha çok egemenlik sembolü sayılan Cumhurbaşkanlığı Sarayı, Genelkurmay Başkanlığı, ulusal televizyon binası üzere yerleri alarak darbe halinde idaresi ele geçirmeye niyetlenmiş olsa da bunu başaramadığı anlaşılıyor.

Ancak nizamlı ordunun da kent savaşı formunda cereyan eden bu çatışmalarda süratli bir formda muvaffakiyet elde etmesinin kolay olmadığı görülüyor. Mobilizasyon kabiliyeti yüksek olan bu kuvvetlere karşı kısa müddette hakim olmak kolay olmayacaktır. Lakin tüm zorluğa karşın ordu birliklerinin ilerleyen günlerde Süratli Dayanak Kuvvetlerinin gücünü kıracağı, bu birliklerin daha çok dayanak bulabildiği Darfur bölgesine kayacağı ve çete savaşları halinde gayrete devam edeceği güçlü bir ihtimal. Olağan memleketler arası toplumun müdahalesi de bu hususta belirleyici olabilir. El-Burhan’ın yapılacak baskılara daha fazla dayanamayıp bir uzlaşmaya razı olması da ihtimal dahilindedir.

[Prof. Dr. Enver Arpa Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi (ASBÜ) Bölge Çalışmaları Enstitüsü Müdürüdür]

*Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.