Nöbetçi Eczaneler
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Öğretim Üyesi ve SETA Kıdemli Araştırmacısı Doç. Dr. Murat Aslan, Wagner önderi Yevgeniy Prigojin’in ölmesinin Rusya’nın iç ve dış siyaset istikrarlarını nasıl etkileyeceğini kaleme aldı.
Yevgeniy Prigojin’in Moskova civarında uçağının düşmesi ve mevti pek çok kişi tarafından “Putin’in intikamı” olarak algılandı. Bu algının nedenlerinden biri de geçmişte yaşanmış emsal olaylar.
Mart 2018’de İngiltere’de eski bir Rus istihbarat servisi çalışanı Sergey Skripal ve kızı Yulia bir hudut kimyasalıyla zehirlenerek hayatlarını kaybetmişti.
Muhalif başkan Aleksey Navalny ise Ağustos 2020’de misal bir kimyasal unsurla zehirlenmişti.
Öte yandan Rusya’nın kirli işlerini, açık yahut örtülü müdahalelerini ‘ücreti mukabilinde’ icra eden Wagner önderleri Yevgeniy Prigojin ve Dmitriy Utkin’in durumu biraz farklı.
Skripal devletine ihanet etmiş bir İngiliz ajanıyken Navalny, Putin’in siyasi karşısı. Prigojin ve Utkin ise Rusya Silahlı Kuvvetleri’ni ikame eden iki teşebbüsçüydü. Bu iki ismi farklı kılan konu öncelikle Rus milliyetçisi çizgilerdi. Başka bir sözle Rus halkı ve milliyetçileri nezdinde ‘adanmışlıkları’ takdir ediliyordu. Ayrıyeten Suriye, Libya ve Afrika’nın Sahel bölgesinde Rus ‘ali’ çıkarlarına hizmet edip Ukrayna’da Rus yöneticilerin aczini seslendirmeleriyle yüreklerini sergilemiş, itibarlarını artırmışlardı. Fakat Rusya harp meydanındayken, sebebi ne olursa olsun, cepheyi terk etmeleri ve Moskova’ya ‘adalet yürüyüşüne’ başlamaları affedilebilecek bir hareket değildi.
Normalde özel askeri şirketin yahut askerin cephede nümayiş çıkartması halinde divanıharp kurulur ve isyan edenin yahut askeri isyana teşvik edenin savunması dinlenir. Sonuçta ‘kurşuna dizme’ cezası verilmişse infaz görünür bir biçimde icra edilir. Fakat Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin Wagner’in isyanında Belarus Devlet Lideri Aleksandr Lukaşenko’yu devreye sokmayı ve Wagner’le muahedeyi tercih etmişti. Rusların Wagner’i Belarus’a gönderirken çalışanlarına seçenek sunmuş olması pek beklenen bir durum değildi. Mutabakat kapsamında Wagner çalışanlarına Belarus’a gitmek, Savunma Bakanlığına katılmak yahut konutlarına dönmek seçenekleri verilirken Wagner’in Afrika’da faaliyetlerine devam etmesine müsaade verilmişti.
Prigojin ve ortağı Utkin’in mevti sonrası Wagner’e ne olacağı bilhassa Batılı ülkelerde en çok merak edilen bahis.
Suriye ve Libya’da hala faal olan Wagner’den, Nijer’de General Omar Tchiani’nin darbesi sonrasında Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) teşvikli Batı Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) müdahalesine karşı medet umuluyordu. Öteki bir sözle Batı kulübünün çıkarlarına ‘çomak’ sokmak için Rusya’nın hazır kuvveti Wagner’di.
Prigojin sonrası Rusya’nın Wagner boşluğuna karşı doğal olarak önlem geliştirmesi ve beklenen gri bölgeleri önlemesi beklenmeli.
Wagner’i dönüştürmek, yeni bir askeri şirket kurarak Wagner’in aldığı ihaleleri devretmek ve Rus Özel Kuvvetlerini devreye sokmak alternatifler ortasında bulunuyor.
Bu seçeneklerden birincisi Wagner’in mevcut çalışanlarının isteğini, ikincisi Wagner’in tasfiyesini ve yeni bir ‘Prigojin’ yaratılmasını, üçüncüsü Batılı ülkelerin vekili olan ögelerle direkt angajmana girilmesini gerektiriyor.
Muhtemelen bir ve ikinci seçenekler ortasında kalacak olan Putin, durumun dikte ettiği kaidelere uygun ve esnek bir tutum alacak.
Akıllara gelen bir öteki husus ise bu olay sonrası Rusya’da Putin’e reaksiyonun ne olacağı? Rusya’da medyanın büsbütün devlet denetiminde olması ve güvenlik güçlerinin anlık müdahaleleri nedeniyle bir sessizlik süreci aslında mevcut. Hakikaten Ukrayna’ya müdahale edilmesine karşı çıkanların polis tarafından derhal derdest edilmesi hala anılarda. Prigojin’in mevti de muhtemelen tıpkı sessizlik sürecine tabi tutulacak. Fakat Prigojin ve Wagner’in ufak bir farklılığı var. Bu kişi ve oluşumlar para karşılığında olsa da Rusya için hayatlarını feda etmeye hazırdılar. Kendilerini savunurken de Rusya’daki idare zafiyetine dem vurdular. Münasebetiyle Rus gençliği ve Ortodoks Kiliseye sadık Rus milliyetçileri ortasında orta vadede bir taban dalgası beklemek gerekir. Wagner’e ilişkin ikonların sembollerin satışındaki patlama da taban dalganın esasen başlamış olduğunu gösteriyor.
Wagner’in Belarus’a sürgün edilmiş ögeleri, dikkate alınması gereken öbür bir konu. Bu şahısların artık profesyonel bir meslekten çok duygusal yoğunluk yaşadıkları görülüyor. Ukrayna’da artabilecek Rus zayiatı ve olası bir geri çekilme Wagner üyelerinin his yoğunluğunu Rus kamuoyuna yansıtabilir. Hakikaten Rus devletine değil, lakin Rus yöneticilerine yönelik ‘tavır’ ortaya koyma, ‘yalnız kurtlar’ aracılığıyla münferit aksiyonlar yahut organize bir halde Moskova’da sonlu hareketler kelam konusu olabilir. Bu seçeneklerden birinci ikisi Rus kamuoyuna bildiri verme uğraşı taşırken, üçüncüsü Putin’le köprüleri yıkmayı gerektiriyor. Prigojin’in geride bir C planı bırakma mümkünlüğü nedeniyle Wagner’in çok yakın bir gelecekte Putin’in denetimindeki Rus derin devletiyle uğraşa girmesi mümkün. Lakin bu türlü durumlarda Putin ve Wagner’in karşılıklı atabileceği adımların mukayeseli kıymetlendirilmesi gerekiyor. Nihayetinde, Putin’in sert ve akıllı tutumuyla derin devlet deneyimi bu cins dalgaları kısa ve orta vadede engelleyecek nitelikte.
Prigojin’in mevti sonrasında Ukrayna-Rusya savaşında yaşanabilecek gelişmeler de kıymet arz ediyor. Wagner’in esasen cepheden çekilmiş olması nedeniyle Ukrayna’da durağanlaşan ve mevzi harbine dönen çatışmalar Prigojin’in vefatıyla çehre değiştirecek değil. Lakin Rus milliyetçiliğine derinden bağlı alt kademe Rus askerlerinin moral ve motivasyonu için tıpkı şeyleri söylemek sıkıntı. Elbet Rus askerleri için cepheyi terk etmenin emsal sonuçları Prigojin’le görülmüş oldu. Fakat Putin’in dikte ettiği savaşta, gerçekleri haykıran Wagner’in akıbeti Rus askerinin yavaştan savaşı sorgulamasına neden oldu. İşte o sorgulama, Ukrayna’nın askeri stratejisine bağlı olarak, savaşın bahtını etkileyebilir. O halde, Rus askeri ve siyasi liderliğinin bugünden itibaren Rus halkına ve askerlerine savaşa kendilerini verebilmeleri için bir muvaffakiyet öyküsü sunması gerekiyor. Elbet bu muvaffakiyet öyküsü siyasi, dini ve milliyetçi telaffuzlarla bezenmiş olmak zorunda.
Ukrayna üzere Rusya’nın Afrika, Suriye, Libya üzere kriz bölgelerinde durumunda değişiklik beklemek gerçekçi değil. Rusya’nın NATO’yu Afrika’da çevreleme siyaseti yeni değil. Nijer, Mali, Sudan üzere Sahel ülkelerinde esasen aksiyona geçilmişti ve Batılı şirketlerle askerler bu ülkelerden çıkartılıyordu. Her ne kadar dere geçerken at değiştirilmiş olsa da Rusya’nın Afrika siyaseti muhtemelen birebir tempoyla devam edecek. Rusya’nın hesabı Ukrayna’yı Batı kamuoyunun gündeminden düşürmek. Batılı ülkelerin Ukrayna savaşıyla değişen öncelikleri dikkate alındığında, Afrika’da yeni bir durum yaratmak Ukrayna’yı da öncelik olmaktan çıkarabilir.
Suriye’de ise durum biraz farklı. Ukrayna savaşıyla sıkışan Rusya, Suriye’de daha düşük bir profil sergiledi. Orada oluşan boşluğu da İran doldurdu. Muhtemelen Ukrayna savaşı devam ettikçe bu fotoğraf değişmeyecek. Rusya için Suriye’deki asıl tehlike ABD ve Avrupalı devletlerin nükleer program ve petrol/gaz karşılığında İran’la muahedesi olacaktır. İran yaptırımların kaldırılması karşılığında Batı’yla anlaşırsa büyük kazanımlar elde edebilir. Bu durumda Rusya, Suriye’de İran’ı Türkiye’yle dengelemek üzere bir seçeneği ön plana çıkartabilir. Bu manada Suriye’de Wagner aslında bir parametre değil.
Libya ise çok farklı bir husus. Türk askerinin Libya’da devreye girmesi ve istikrarları değiştirmesiyle Halife Hafter’in bağımlı hale geldiği Wagner, Sirte petrol hilalini ve stratejik Jufra kentini denetim ediyor. Rusya’nın buradaki önceliği Afrika’nın Sahel devletlerine Libya’nın doğusu üzerinden kapı aralamak ve Libya petrolünden hisse almaktır. O halde, Rusya’nın Libya’yı terk etmesi beklenmemeli. Trablus ve Bingazi’yle ufak ödünlerle uzlaşarak bir geçiş periyodu yaşanması Rusya’nın çıkarına olacaktır. Olağan bu noktada Batılı devletlerin Libya Başbakanı Abdülhamid Dibeybe ve Halife Hafter üzerinde nasıl bir baskı kurabileceğine dikkat etmek gerekiyor. Muhtemelen Libya’da siyasi sürecin hızlandırılması ve seçimlerin kısa vakitte icra edilmesi Batı’nın önceliği olacak. Wagner’i Libya’dan tasfiye etme süreci boyunca Libya’da seçimlerin yapılamaması ve statünün korunması ise Rusya’nın çıkarına olacak.
Sonuç olarak, Prigojin öldü. Wagner tasfiye ediliyor ve Rusya hem içeride hem de dışarıda kendine çekidüzen vermek zorunda. Kesin olan şu ki bir geçiş periyodu aslında başlamıştı. Bu süreç kısa vakitte sonlanacak. Fakat tesirleri geniş bir coğrafyada hissedilecek. O takdirde Rusya’nın aslında Putin’in atacağı adımlara ve Batılı ülkelerin mukabelelerine dikkat etmek gerekiyor. Bu mukabeleler etki-tepki halinde olursa Putin kısa vakitte durumu toparlayabilir. Fakat Batı’nın provokatif tavır sergileme tercihi ve Wagner’in aykırı adımları Putin’i zorlayabilir. O halde son soruyu şöyle sormak gerekir: Batı, Wagner’e el atıp Putin’e karşı kullanmak isteyebilir mi?