Patronların sıhhat bilgilerine ulaşma ihtimali genetik ayrımcılık tehlikesine kapı açıyor

Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Toplumsal Güvenlik Hukuku Anabilim Kolu Tabip Öğretim Üyesi Yasemin Taşdemir, genetik teknolojilerin yaygınlık kazanmasıyla artan mahremiyet ihlali ve ayrımcılık tasasını kıymetlendirdi.

Taşdemir, tıbbi testlerle elde edilen genetik bilgilerin berbata kullanılıp bireylere genetik ayrımcılık yapılabilme ihtimali bulunduğuna dikkati çekerek, şöyle devam etti:

“Gelişen teknoloji sayesinde genetik testlerin kolaylaşması, yaygınlaşması ve vakitle genetik zorlamaya dönüşmesi ihtimali var. ABD’deki Sıhhat, Eğitim, Çalışma ve Emeklilik Senato Komitesinin (HELP) 2007’de yayımladığı genetik ayrımcılıkla ilgili raporda, genetik bilgilerin berbata kullanılma dehşetinin birçok insanın tıbbi bakımlarını geliştirecek genetik testlerden vazgeçmesine neden olacağı sonucuna ulaşıldı. Komite bilhassa, iştirakçilerin yüzde 63’ünün sıhhat sigorta şirketlerinin yahut patronlarının sonuçlara erişebilmesi halinde genetik test yaptırmayacaklarını söyledikleri bir telefon anketine atıfta bulundu.”

Genetik biliminin, genlerin hastalık ve kalıtım üzerindeki tesirlerine odaklandığını kaydeden Taşdemir, bireylerin ya da yakınlarının mevcut ya da zannedilen genetik karakteristiğine dayalı olarak farklı muameleye tabi tutulmasının “genetik ayrımcılık” olarak tanımlandığını söyledi.

Genetik bilgi bilhassa iş hukuku ve sigorta hukuku alanında risk oluşturuyor

Taşdemir, genetik bilginin bilhassa iş hukuku ve sigorta hukuku alanında risk teşkil ettiğine ve bu iki alanda genetik ayrımcılığa sebep olabildiğine işaret ederek, “ABD’de 1970’li yıllarda bir orak hücre popülasyonu tarama programı, siyahileri hastalıklı gen taşıyıcısı olarak tanımladı ve sonrasında birçok siyahi boşu boşuna işsiz kaldı.” dedi.

Her beşerde 5 ila 10 ortasında ölümcül resesif (çekinik) gen ve gelecekte makul hastalıkları geliştirmeye yatkın belgisiz sayıda gen olduğunu aktaran Taşdemir, bu nedenle herkesin genetik ayrımcılığa maruz kalma riski bulunduğunu lisana getirdi.

Taşdemir, patronların genetik bilgi kullanımının yasal olarak düzenlenmesine ait bağlayıcılığı olan birinci milletlerarası kontratın, 1997’de Avrupa Kurulu tarafından onaylanan “Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Kontratı: İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi” olduğunu tabir ederek, bunun Türkiye tarafından da kabul edildiğini aktardı.

Olumsuz genetik bilgiye sahip personelleri korumamanın sonuçlarına ait Taşdemir, şu sözleri kullandı:

“Olumsuz genetik dataya sahip personelleri korumamak, o çalışanların olumsuz genetik durumlarına ek olarak azalan istihdam fırsatı riskini yaşamalarına ve bu durumun topluma yayılmasıyla toplumda genetik alt sınıfın oluşmasına neden olacak. Genetik ayrımcılık, Biyotıp Kontratı ile yasaklanmış olup, kelam konusu yasak iş hukuku için de elbet geçerli. Mevzuatımızdaki patronun eşit davranma borcu ve ayrımcılık yapmamasına ait düzenlemeler, birebir vakitte patronun genetik ayrımcılık yapmamasına yasal destek oluşturuyor.”

“Genetik ayrımcılığa mahsus ve başka yasal düzenlemeye muhtaçlık var”

Taşdemir, genetik bilginin ferdî bilgi sayıldığının ve ferdî datalara ait kollayıcı düzenlemelerin bu alanda da geçerli olduğunun altını çizerek, “Sadece kapalılık yaklaşımı ile dezavantajlı biçimde muamele edilme potansiyeli engellenemez. Genetik bilgi temelli ayrımcılığı yasaklayacak, genetik ayrımcılığa mahsus ve başka yasal düzenlemeye gereksinim var.” biçiminde konuştu.

İş hukukunda genetik ayrımcılık yasağının ve genetik bilginin kullanılması gereken istisnai durumların başka yasal düzenlemelerle kural altına alınması gerektiğini vurgulayan Taşdemir, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) tarafından 1997’de, ‘İnsan Genomu ve İnsan Hakları Kozmik Bildirgesi’ yayımlandı. Bildirgede açıkça genetik ayrımcılık yasaklandı. ABD genetik ayrımcılık konusunda en çok incelenen ülkeler ortasında yer alıyor. ABD’de genetik ayrımcılıkla ilgili örnek sayısının ve münasebetiyle mağduriyetin fazla olması bu ülkede genetik ayrımcılığa karşı müdafaadaki boşluklar ve genetik ayrımcılığı bir sivil haklar sorunu olarak görme hareketi mevzuyu ulusal seviyede ele alacak kapsamlı bir yasa gereğini ortaya koydu. Bu doğrultuda Genetik Bilgiye Dayalı Ayrımcılık Yasağı Kanunu (Genetic Information Nondiscrimination Act of 2008) 2009’de yürürlüğe girdi. Belirtilen yasa, mevzuat hazırlık sürecinde örnek teşkil edebilir. Açıkçası salt yasal düzenleme tek başına hiçbir vakit kâfi olmaz. Ayrımcılık temelli davranışların önüne geçilmesi için toplumda bu doğrultuda şuurun oluşması gerekir.”