Nöbetçi Eczaneler
Kültür bekçileri sahaflar günümüzde dijitale yeniliyor
Teknolojiyle birlikte kaybolmaya yüz tutan bir gelenek: Sahaflık
Beyazıt Sahaflar Çarşısı Dernek Lideri Adil Sarumsak: “Dijital bizim canımızı okudu”
İSTANBUL – Matbaa icat edilmeden evvel toplumun kitap muhtaçlığını karşılamak için bir ticari faaliyet olarak meydana gelen sahaflık, teknolojinin gelişmesiyle bir arada kaybolmaya yüz tuttu. Asırlarca ayakta kalmayı başaran sahaflık hakkında konuşan Beyazıt Sahaflar Çarşısı Dernek Lideri Adil Sarumsak, internetten indirilen kitaplardan sıkıntı yandı.
Sahafların, Türkiye’de birinci örneğine 14 – 15. Yüzyıllarda Bursa’da ve Edirne’de rastlandı. Matbaanın icat edilmediği vakitlerde toplumun kitap muhtaçlığını karşılamak için bir ticari faaliyet olarak meydana gelen sahaflığın başka esnaflarda olduğu üzere kendine mahsus kuralları bulunuyordu. Semaniye Medreselerinin, Fatih Sultan Mehmet periyodunda kurulmasıyla sahaflık mesleği İstanbul’da da yerini aldı. Matbaanın icat edilmesiyle eski değerli günlerini kaybetmeye başlayan sahaflık, günümüzde teknolojisinin gelişmesiyle dijitale yenilmeye başladı. Bugün bir dernekle temsil edilen yazma ve matbu yapıtları alıp satan meslek, eski canlılığını ve kendisine duyulan ilgiyi yitirdi. Asırlarca devam eden sahaflığın dijitale evrilmesi daha geniş kitleye ulaşmasını sağlarken mesleğin geleneğini de kaybetmesine neden oldu. Eski kitapların meraklılarıyla buluştuğu yerlerdeki kültürel bekçiler olan sahaflar, teknolojinin sunduğu imkanlar nedeniyle kaybolmaya yüz tutarken günümüz şartlarında çağdaş sahaflık periyodu başlamış oldu. Sahaflığı kitap doktorluğu olarak betimleyen Beyazıt Sahaflar Çarşısı Dernek Lideri Adil Sarumsak, müşteriler geldiğinde önerdiği kitapları internetten indirmelerinden keder yandı.
“Sahaf eşittir kitap hekimi demektir”
Sahaflık mesleği ve geleneği hakkında bilgi veren 84 yaşındaki Beyazıt Sahaflar Çarşısı Dernek Lideri Adil Sarumsak, “1955 yılında buraya geldim. Esnaf olarak, 1980 yılında beri buradayım. Buraya müşteri olarak bir kitap almaya gelmiştim. Bana bir dükkan sattılar. Sonra da buraya beni lider yaptılar. O vakitte beri burada savaş veriyoruz. Sahaflığı ben şöyle özetleyeyim size. Bir dahiliye, cildiye, göz hekimi ne ise sahafta kitap tabibidir. Sahaf eşittir kitap hekimi demektir. Kitabın lisanını bilen, muharririni tanıyan ve ilmini bilen ve müşteriye hizmet verebilen bir kitap alımı demektir. Sahaf sözü günümüzde hakikat söylem edilmiyor. Sahaf, sayfaların çoğulu demektir. Yani 1933’de matbaa bulunmadan evvel kitaplar nasıl elde ediliyordu? Sahafların ortasında en alım ve deneyimli olan kişi sahaflar piri olarak seçilirdi. Öteki sahaflar ona bağlı olarak çalışırlardı. Sahaflar piri demek tarikat piri demek değildir. Pir rastgele bir şeyin ya da mesleğin piri olan kişidir. Bu sahaflar pirinin yanında devamlı olarak her kitaptan bir nüsha bulunurdu. Bu türlü yaprak yaprak ciltlenmemiş haldeydi. Gelip bir kitap istediğiniz vakit ben kitabı çabucak çıkarıyorum. Tıpkı vakitte sahaflar pirinin buyruğunda çalışan yaklaşık 300 hattat var. Yani yazı yazan şahıslar. Bu 300 bireye ben kitabı 10’ar 20’şer sayfa taksim ediyorum. Onlar onu yazıp getiriyorlar bana. Bende sahaflar piri olarak müzehhibe veriyorum. Süslemeleri yapılıyor. Ciltçiye veriyoruz ve kitap meydana geliyor. Burada insanın aklına bir şey gelir. Bu kadar insan birebir yazıyı nasıl yazıyor? Çizgi sanatında 6 tane karakter var. Kitap hangi karakterde yazılmışsa o hattatlar hepsi o işinde ustadır tıpkı çizgiyle müellifler. Alışılmış matbaa icat oldu. Tüfek icat olunca mertlik bozuldu” dedi.
“Fatih Sultan Mehmet Kapalıçarşı’yı inşa ettirdiğinde oraya bir Sahaflar Sokağı yaptırmıştır”
Sahaflığın tarihi hakkında konuşan Sarumsak, “Sahaf dediğimiz vakit bugünkü manada orada burada sahaflar var deniyor. Sahaflar kurum olarak birinci sefer Kurtuba’da kurulmuştur. Sonra ikinci yeri Bağdat, üçüncü yeri Osmangazi vaktinde Bursa’dır. Bursa’dan Edirne’ye, Edirne’den İstanbul’a geçmiştir. İstanbul’da da 3 yerde vardır. Fatih, Eyüpsultan ve Ayasofya. Fatih Sultan Mehmet, Kapalıçarşı’yı inşa ettirdiğinde oraya bir Sahaflar Sokağı yaptırmıştır. Evliya Çelebi o sokağı şöyle tanım etmiştir; Burada 50 dükkan var. 300’e yakın da çalışanı bulunuyor. Bunların devlet protokolündeki resmi yeri, vezir-i azam yani başbakandan sonradır. O kadar değerlidirler. Kapalıçarşı’daki Sahaflar, 1894’e kadar orada devam etti. 1894’ten sonraki zelzeleyle birlikte yavaş yavaş bugünkü Beyazıt Sahaflar Çarşı’sının olduğu yere taşınmaya başladılar. Burada evvelce Hakkaklar Çarşısı vardı. Evvelce imza bilmeyenler mühürle imza atarlardı. Mühürlerin kazıldığı ve yapıldığı yer burasıydı. Vatandaşların gelmesiyle burası Sahaflar Çarşısı oldu” tabirlerini kullandı.
“Ben o kadar kitabı ne yapayım internetten indirdim”
Sahafların teknolojiye nasıl yenildiğini yaşadığı bir olay ile anlatan Adil Sarumsak, “Sahaf dediğiniz vakit bir kitap eline geçtiğinde bunun muharririni, çizerini ve içini bilir. Kitap almaya gelen bir müşteri ben rastgele bir hususta kitap okumak istiyorum bana ne tavsiye edersiniz dediğinde kitabı tanıması gerekiyor. Münasebetiyle bu sahaflık bir ihtisas işidir. Bir gün yaklaşık 40 yaşlarında bir hoca geldi. Ben Arapça lisanı üzerine yüksek lisans yapıyorum dedi. Geniş Arapça sözlüğe gereksinimi olduğunu söyledi. Bende de 5 ekip Lisanü’l – Arab var. Bir de Cevheretül Arapça sözlükler var. Biri 15, biri 20 cilt. Başımın içinden çabucak bir şimşek çaktı. 10-15 yıldır şu kitaplar duruyor. Bir okuyanı çıkmamıştı. ya Rabbi şükür dedim. Artık birisi geldi. Bu benim başımdan geçendi. Hocam madem o kadar yüksek bir şey arıyorsunuz ben de bunlar var dedim. Ne dedi bana biliyor musunuz? Ben o kadar kitabı ne yapayım internetten indirdim diye yanıt verdi. 35 cilt kitabı internetten indirmiş. İşte dijitalin hali. Halimizi düşünün artık. Müşteri evvelce kitap listesiyle gelirdi. Artık telefonla geliyor, her taraftan araştırmış, bakmış nerede ne kadar diye buraya da daha ucuza almak için geliyor. Dijital bizim canımızı okudu” biçiminde konuştu.