Karadeniz'de 'Marmaralaşma süreci' başlıyor

ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Yücel ve ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Barış Salihoğlu liderliğinde iklim değişikliğinin Karadeniz’deki tesirlerini gözlemlemek hedefiyle hayata geçirilen “Karadeniz’de Dirençli Ekosistemlerde Mavi Büyüme Gelişimi için Araştırma ve İnovasyon” (BRIDGE-BS) başlıklı çok uluslu projenin yaz periyodunu kapsayan ikinci deniz seferi haziran ayında gerçekleştirildi.

Türkiye’nin AB ülkeleri ile birlikte katkı sunduğu ve Türkiye ayağını TÜBİTAK’ın yürüttüğü Ufuk Avrupa Programı kapsamında desteklenen proje kapsamında, ODTÜ Bilim-2 Gemisi ile çıkılan sefer 20 gün sürdü.

Seferde elde edilen bilgilerde Karadeniz’e has soğuk orta tabakanın eski sıcaklıkların üzerinde olduğu ve bu orta katmanda 7 derece ya da altında olması gereken sıcaklığın 8 derecenin altına inmediği tespit edildi. Bulgulara nazaran, deniz yüzey sıcaklıklarında 1,5-2 derece, denizin daha derininde olan soğuk orta katmanda ise 1 derece ısınma var.

Yücel, Aralık 2022’de düzenledikleri birinci sefere kıyasla son seferde daha fazla bilgi topladıklarını belirterek,

“Bütün münhasır sonumuzu Hopa’ya kadar çalışma talihimiz oldu. 250 kadar noktadan profil topladık. Suyun bilhassa dikeydeki yapısını araştırıyoruz”

dedi.

Sıcaklık artışları ve oksijen durumu

Kış ve yaz mevsiminde sıcaklığın çok değişken olmadığı Karadeniz’e has soğuk orta tabakanın, eski sıcaklıkların üzerinde olduğunu işaret eden Yücel, şu bilgileri verdi:

“Soğuk orta katman düzgün üzere görünmüyor maalesef, ısınmanın tesiriyle yapısı bozuluyor, eskisi kadar soğuk değil. Bu, derinde de ısınma olacağı manasına geliyor. Isınma giderek daha derinlere sirayet ediyor, soğuk orta katman kıyılarda oluşuyor ve daha ağır olduğu için batıyor. Isınma yalnızca ısınma ile kalmıyor, bunun yanında oksijen kaybı, akıntılarda değişim üzere bir zincirleme etkiyi maalesef getiriyor. Bu seferler sonucunda bunları net olarak bulduğumuzu söyleyebilirim.”

Karadeniz’de oksijenin bittiği derinliğin giderek yükseldiğine dikkati çeken Yücel, denizdeki oksijenin yıldan yıla giderek daha da azaldığını, bununla birlikte, Karadeniz’de, Marmara Denizi’ne nazaran çok daha kalın bir oksijenli tabakanın mevcut olduğunu kaydetti.

Derinliği 2 bin 200 metre olan Karadeniz’de hayatı sağlayan bölgenin, kıyılarda 100, açıklarda ise 70-80 metrelik üst katman olduğunu vurgulayan Yücel, bu oksijenli tabakanın giderek inceldiği tespitini paylaştı.

Yücel,

“Bu nedenle daha az habitat alanı sağlanmış oluyor, cinsler baskı altına alınmış oluyor, Marmaralaşma süreci başlıyor. Bir gün yalnızca deniz anaları yahut müsilaj olan bir denize dönüşür. Şu an bu noktada değil ancak oksijen kaybının birinci yansıması bu olur. Besin zincirinin en temel basamaklarında kıymetli dönüşümler yaşanıyor. Kesinlikle besin zincirinin üst basamaklarına sirayet edecektir”

diye konuştu.

Hidrojen sülfürlü tabaka

Karadeniz’deki hidrojen sülfürlü tabakanın yerinde durduğunu aktaran Yücel, şöyle devam etti:

“Durum berbat ancak bunun yerinde durması nispeten uygun. Oksijenin bitip hidrojen sülfürün başladığı 100 metre bandındaki yerlerde çok özel tepkiler cereyan ediyor, bir kısmı mikrobiyal kaynaklı, bir kısmı kendi olağan şartları. Oksijen kaybı şimdi o tabakayı üst hakikat çıkarmamış. Bizim çok ağır bilgilerimizin olduğu 90’lı ve 2000’li yıllarla karşılaştırdığımızda misal bir yerde duruyor. Oradaki biyojeokimyasal yapının hala hidrojen sülfürü yerinde tuttuğunu düşünüyoruz.”

Yücel, Karadeniz’in baskılara direnemeyerek hidrojen sülfürün yükselmesi durumunda her şeyden evvel toplu balık ölümlerinin yaşanabileceği, yüzeyle buluştuğu yerlerde müsilaj gibisi, halk sıhhati açısından sorun yaratabilecek oluşumların meydana gelebileceği ve ortaya çıkacak berbat kokunun bölgeyi etkileyebileceği ikazlarında bulundu.

Kirlilikte son durum

Karadeniz’deki kirlilik baskısının geçmiş 10 yıllara nazaran bir nebze daha az olduğuna değinen Yücel, kirliliğin bilhassa lokal, çok kıyıya yapışık kalmış alanlarda çoğaldığını bildirdi.

Yücel,

“Biz büyük ırmakları yönetirken küçük dereleri, çayları göz gerisi etmişiz, onlarla kirlilik daha fazla taşınıyor olabilir. Dikkatimizi Tuna üzere büyük ırmaklardan çok tüm kıyıya yayılmış girdiye yoğunlaştırmalıyız. Sakarya Irmağı’nın ağzında, Sakarya ile Sinop ortasında çok fazla biyolojik olay vardı ve su yemyeşildi. Şimdi bu, açık denize yansımamış durumda”

ifadelerini kullandı.

Karadeniz’in karbon yutma kapasitesi

Karadeniz’in karbon yutma kapasitesinin çok yüksek olduğunun ve denizin kendine özel bir karbon kimyası bulunduğunun altını çizen Yücel, şu değerlendirmeleri yaptı:

“Karadeniz 1 ünite karbon emdiğinde, Atlantik Okyanusu’na nazaran daha az asitleniyor, buna tamponlama diyoruz. Bir de gemiyle giderken, gerçek vakitli olarak atmosferle karbondioksit alışverişini ölçtük. Burada da sonuçlar yeni elimize geliyor lakin birinci bulgulara nazaran Karadeniz’in bilhassa kışın net karbondioksit emdiğini bulduk.”

Yücel, Karadeniz’in karbondioksit yutma çalışmalarıyla ilgili yaz ile kış datalarını modelleyerek hesaplamalar yapacaklarını ve böylelikle net sonuçları elde edeceklerini belirterek kelamlarını tamamladı.