Japonya’nın nükleerle imtihanı

Bir Japon disiplini çerçevesinde çabucak her önlem alınmıştı. Elektrik kesildiğinde yedek jeneratörlerden okyanustan gelebilecek bir tsunamiye karşı 5,7 metre yüksekliğinde müdafaa duvarına kadar.

Ama 11 Mart 2011’de 9 büyüklüğündeki Japonya tarihinin en büyük zelzelesinin tetiklediği tsunami dalgaları 14 m yükseklince müdafaa duvarı işe yaramadı. Nükleer tesisi su bastı ve Japonya hatta dünyanın en büyük nükleer felaketlerinden birisi kaçınılmaz oldu.

Nükleer tesis zelzelesi algıladığında reaktörleri çabucak kapatmış ve çok ısınan reaktörlerin soğumasının sürdürülmesi için acil durum jeneratörleri devreye almıştı. Fakat 14 metreye ulaşan tsunami dalgaları müdafaa duvarını aşıp acil durum jeneratörlerini devre dışı bıraktı ve tesirleri günümüze kadar hissedilen ve uzun bir mühlet de hissedilecek felaketler silsilesi böylelikle başladı.

Reaktörlerde soğutma durunca çok ısı kaynaklı nükleer erimeler ve hidrojen patlamaları gerçekleşti. Tesis içindeki su yüksek radyoaktiviteye maruz kaldı.

Ayrıca yıkılan tesisten atmosfere ve okyanusa radyasyon sızdı. Bölgeden tahliyeler başladı ve nükleer tesis etrafında her geçen gün genişletilen bir tecrit bölgesi oluşturuldu.

11 Nisan 2011 günü Japonya Nükleer Güvenlik Kurumu, Fukuşima Daiçi Nükleer Santrali›ndeki nükleer sızıntının tehlike derecesini Uluslararası Nükleer Olay Ölçeği’ne nazaran 7’ye yani Çernobil reaktör kazasıyla aynı düzeye çıkardı.

Nükleer felaket başlangıcından beri enkaz altındaki yakıt çubuklarını soğutmak için reaktörlere daima soğutma suyu pompalanıyor ve böylelikle de radyasyonlu su ölçüsü her geçen gün artıyor.

Japonlar radyasyonla kirlenen soğutma sularını Gelişmiş Sıvı Sürece Sistemi (ALPS) ile filtrelemek üzere depoluyorlar. Lakin, 1061 depolama tankının 1,37 milyon m3 kapasitesinin %98’i dolmuş durumda.

Soğutma çalışmalarından ötürü ortaya çıkan radyasyonlu su değerli olmakla birlikte, burada kaza sonrası asıl tehdidi oluşturan mevzuyu da zikretmek gerekiyor: Enkaz altındaki reaktörlerde yaklaşık 900 tona yakın erimiş radyoaktif yakıt bulunuyor. Bu sorun çözülmeden de aslında radyasyonlu su sorunu çözülemeyecek.

Japonya, nükleer tesisteki enkazı kaldırabilmek için boş alana gereksinimi olduğu savıyla 2019 yılında tanklarda depoladığı radyasyonlu atık suyu arıtarak Pasifik Okyanusu’na deşarj etmekten öteki seçeneği olmadığını duyurdu.

Birinci kademede radyonüklid içeren sular depolandı ve hala de depolanıyor. İkinci evrede ise radyasyonla kirlenmiş sular radyonüklidlerden arıtılmak için Gelişmiş Sıvı Sürece Süreci’nden (ALPS) geçirilip 64 radyonüklidden 62’sinin yoğunluğu Japonya 2022 Yönetmelik sonu altına çekilerek etrafa salınabilmek için uygun hale getirilip deşarja hazır halde tekrar tanklarda depolanıyorlar.

ALPS siteminin müdahalede yetersiz kaldığı radyonüklidler ise hidrojenin radyoaktif hali ve nükleer güç santralinin yan eseri olan trityum ve karbonun radyoaktif hali karbon-14.

Bu iki radyonüklidden kurtulma tahlili ise suyun okyanusa deşarj edilmeden deniz suyu ile seyreltilme süreciyle bulunmuş.

Böylece Japonlara nazaran arıtılmış ve seyreltilmiş radyasyonlu su okyanusa deşarj edilebilecek standartlara sahip hale geliyor. Japonlara nazaran arıtılıp, seyreltilen radyasyonlu su içerisindeki trityum ölçüsü 1500 bekerele (Radyoaktivitenin milletler ortası ölçüm birimi) kadar geriliyor. Bu da Dünya Sıhhat Örgütü’nün içme suyu içi öngördüğü bedellerin yedide biri oranında bir ölçü. Karbon-14’ün tanklardaki su içindeki yoğunluğu yönetmeliklerin belirlediği üst hudut olan %2 civarlarında. Japon yetkililer, deniz suyu ile seyreltme sonrasında bu oranın daha da düşeceğini öngörüyorlar.

Böylece Japonlara nazaran radyasyonlu suyun, okyanusun tabanından açıklara inşa edilmiş bir kilometre uzunluğundaki tünelden deşarjında rastgele bir sorun kalmıyor.

Zaten Memleketler arası Atom Güç Ajansı da tavsiye ya da onama babında olmayan raporunda arıtılmış suyun “kontrollü-aşamalı” deşarjının “insanlar ve etrafa ihmal edilebilir bir radyolojik etkisi” olacağını söylüyor. Tekrar de kimi araştırmacılar bunun riskleri azaltmada kâfi olacağından emin gözükmüyorlar.

UAEA’nın olumlu raporuyla rüzgârı gerisine alan Japonya 24 Ağustos 2023’te arıtılmış, seyreltilmiş radyasyonlu suyu, neredeyse tüm denizden komşularının itirazlarına karşın okyanusa deşarj etmeye başladı. Hatta bu mevzuda sesi en fazla çıkan devlet olan Çin deşarj sürecini Pandoranın Kutusu metaforuyla “Japandora’nın Kutusu” olarak niteliyor.

Atık suyun okyanusa deşarjı günlük 460 tonluk bir süratle başladı ve yavaş ilerliyor. Nükleer santralin işletmecisi 2024 Mart ayı sonuna kadar 31.200 ton su deşarjını planlıyor.

Ama vakitle deşarj suratı artacak ve 10 yıl içerisinde tankların üçte biri boşalarak kaldırılacak ve böylelikle de enkaz altındaki tesisin hizmet dışı bırakılması süreçleri için yer açılacak. 1,3 milyon metreküpe ulaşan radyasyonlu suyun büsbütün okyanusa deşarj edilmesi ise 30 yılı bulacak. Şu da var ki, enkaz altındaki erimiş nükleer yakıt reaktörlerde kaldığı sürece soğutma suyuna muhtaçlık duyulacak.

Gerek Japonya gerekse Pasifik Okyanusu’na komşu ülkelerdeki beşerler radyasyonlu suyun deşarjı sonucunda deniz eserleri tüketme ile ilgili tasalarını lisana getiriyorlar.

Bilim insanları, radyasyona maruz kalma tasalarını gidermek halkı sıhhat ve radyolojik muhafaza uzmanlarından tavsiye alma daveti yapıyorlar.

Arıtılmış ve seyreltilmiş bir formda olacağı için deşarjın insan sıhhati ve çevreyi fazla etkilemeyeceğini söyleyen bilim adamları olduğu üzere ihtiyatla yaklaşanlar da var.

Bazı bilim insanları ve uzmanlar deşarj sürecinde çok uluslu bir izleme sistemi oluşturulmasını öneriyor. Güney Kore bu sürece katılmış gözüküyor.

Bilim insanlarının üzerinde ittifak ettikleri nokta deşarj sürecinde radyoaktivitenin deniz ve deniz eserleri üzerindeki tesirinin daima izlenmesi.

Fukuşima felaketi ve münasebetiyle radyasyonla kirlenmenin insan, flora ve faunayı içeren etraf ve şahsen Japon iktisadına büyük ziyanları oldu. Kimi kestirimlere nazaran bir asra yakın da ziyan vermeye devam edecek.

En kolay tabiri ile yüzbinlerce insanı iç göç ile etkilemiştir. İleriye yanlışsız ne ziyanlar vereceği de istatistiklerle ortaya çıkacaktır. Flora ve faunaya ziyanı tahminen çok daha sonra muhakkak olacaktır.

Bazı iddialar bu felaketler silsilesinin onarılmasının ekonomik tesirleri ile birlikte Japonya’ya 300 milyar dolara mal olacağını öne sürüyor. Kimileri ölçüsü 1 trilyon dolar olarak bile söylem ediyor.

Uluslararası Atom Güç Ajansı dahil, birçok ilim insanı deşarj edilen radyasyonlu suyun kayda bedel bir tesiri olmayacağını dillendirse de birtakım ilim insanları, trityumun ağırlaştığı deniz eserleri üzerinden besin zincirine karışması ve bu eserlerin tüketilmesi ile birlikte DNA’yı etkilemesi telaşı taşımakta.

Uluslararası Atom Güç Ajansı’na nazaran, dünya çapındaki nükleer santraller, düşük seviyede trityum ve öteki radyonüklid konsantrasyonlarını içeren arıtılmış suyu denetimli bir biçimde denizlere deşarj ediyor. Yani Japonya birinci değil ve hatta bu deşarj süreci 60 yılı aşkın bir müddettir tüm dünyada sürüyor.

Japonya’nın arıtılmış ve seyreltilmiş radyasyonlu suyu okyanusa bırakmasına karşı bölgeden en yüksek ses ve itiraz Çin’den geliyor. Güney Kore, Filipinler, Tayvan da itiraz ediyor ancak bu tam bir “tencere tabanın kara” durumu. Zira bu dört ülkenin tamamının nükleer tesislerinin atık suları hem Japonya’dan çok daha fazla hacimde ve hem de daha yüksek trityum oranı ile okyanusa boca ediliyor.

Dünyada da durum farklı değil. ABD, İngiltere, Fransa, Rusya üzere hem nükleer silaha sahip hem de nükleer güç üreten ülkeler ile nükleer güç üreten öbür ülkeler çoğunlukla atık suları arıtarak denizlere deşarj ediyor.

Dünyada birinci nükleer bombalar Japonya üzerinde, Hiroşima ve Nagasaki’de kullanıldı. On binlerce insan hayatını kaybetti.

Sonra, dünyanın ikinci büyük lakin en karmaşık nükleer kazası tekrar Japonya’da meydan geldi.

Şimdi, önünde dörtte biri arıtılmış fakat dörtte üçü arıtılacak yaklaşık 1,5 milyon m3 radyasyonlu suyun okyanusa salınması ve daha da kıymetlisi enkaz altında kalmış lakin hala etkin erimiş nükleer yakıtların cenazesinin kaldırılması üzere iki sıkıntı ve de ölümcül misyon bulunan Japonya’nın nükleerle imtihanı daha uzun yıllar sürecek üzere gözüküyor.

Dünya genelinde 441 nükleer reaktör global elektriğin yaklaşık %10’unu üretmektedir. Nükleer güç hidroelektrikten sonra dünyada ikinci en büyük düşük karbonlu güç kaynağı olarak hizmet etmektedir. Mayıs 2023 prestijiyle dünyada toplam elektrik kapasitesi 368,6 GW olan 410 adet çalışan nükleer güç reaktörü bulunmaktadır. 59 nükleer reaktör inşaat halinde ve 100 nükleer reaktör ise planlama evresindedir. Ayrıyeten, 325 nükleer reaktör teklif basamağındadır.