İnsan hakları ‘karneleri’ politik birer araç

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 2016 tarihinde kurulmuş bir ulusal insan hakları kurumudur. Üç temek alanda misyon icra ediyoruz.

İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi, ayrımcılıkla gayret ve eşitlik unsurunun tesisi ve de ulusal tedbire sistemi misyonu icra ediyoruz. İnsan haklarının korunmasına ait farkındalık faaliyetleri icra ediyoruz. Akademik ve eğitsel faaliyetlerimiz var. Bu alanda rastgele bir kişisel müracaat almıyoruz. Fakat kurumumuzun bu alanda resen inceleme yetkisi var.

Bize birçok yolla ulaşabiliyor. Vatandaşlarımız dilekçelerini isterse e-devlet üzerinden başvurabiliyorlar, dilekçelerle başvurabiliyorlar. Telefon yoluyla kurumuza ulaşabiliyorlar.

Bu direkt kurumsal tanınırlıkla ilgilidir. Tanınırlık artıkça bu noktadaki müracaat sayıları dramatik bir biçimde artıyor. Eşitlik unsurunun ihlali ya da ayrımcılık konusunda müracaat alıyoruz.

Yasa koyucu o halde öngörmüş. O yüzden ihlallerle ilgili müracaat almıyoruz lakin resen inceleme yetkimizle inceleme yapabiliyoruz.

Ayrımcılıkla ilgili vermiş olduğumuz kararlar ve raporların bağlayıcılığı var. Dünyada yalnızca beş ülkede ulusal insan hakları kurumlarında bu türlü bir uygulama var. Biz de onlardan bir tanesiyiz. Para cezası veriyoruz. Şahısların kendi ortalarında eşitlik hukukundan kaynaklı hak ihlalleri ortaya çıkabiliyor, o cins durumlarda 90 bin TL’ye kadar varan idari para cezası uyguluyoruz.

Çatışma durumu kelam konusu olmuyor. Anayasanın 90. hususu var: Ulusal hukukla milletlerarası hukukun çatışması durumunda milletlerarası mukavelelerin temel olacağı belirtiliyor.

Biz, maddemizde da öngörüldüğü üzere, yıllık, insan hakları ihlallerine ait bir rapor, ayrımcılık yasağı ile ilgili ve ulusal tedbire sistemi ile ilgili üç adet rapor sunuyoruz. Bu hem TBMM ve hem de Cumhurbaşkanlığı makamına iletiliyor.

Uluslararası raporlamaya gelince, insan hakları hukuku ya da genel manasıyla insan hakları üniversal bir alandır. Münasebetiyle bizim kurumsal olarak misyon icra ettiğimiz bütün alanlar, bütün bu global gündemle, insan hakları ve eşitlik hukuku gündemleri ile kesişen noktalardır. Bu türlü olunca da, bize verilmiş olan yasal yetkiyi de dikkate alarak, global ölçekte ortaya çıkan hak ihlallerine ait de, misyon icra etme yetkisine sahibiz.

Evet. Bir tanesi göçmenlerle, bilhassa Yunanistan tarafından itilen göçmenlerle ile ilgili raporlamamız oldu. İngilizce olarak da yayınladık. Bütün, milletlerarası ve bölgesel paydaş kurumlara da raporlarımızı iletiyoruz. Onun dışında geri göndermelerle ilgili bir rapor hazırladık. Ayrıyeten, Karabağ raporumuzu yayınladık. Ermenistan’ın 30 yılı işgali, savaş ve sonrasında yaşanan hak ihlallerini Türkçe ve İngilizce olarak yayınladık.

Binlerce insan hakları kurumunda yalnızca 130 ulusal insan hakları kurumunun BM seviyesinde akreditasyonu var. Onlardan birisiyiz. Münasebetiyle hem bölgesel ve hem de global manada reytingimizin yüksek olduğunu söyleyebilirim.

Ulusal bağlama geçecek olursak; insan hakları konusunda ferdi ve toplumsal seviyede farkındalık oluşturmak için ne üzere çalışmalar yapıyorsunuz. Sade vatandaşa ne kadar ulaşabiliyoruz. Onlar size ne kadar ulaşabiliyor.

Ulusal ölçekte de faaliyetlerimiz var. Her ay bir vilayette insan hakları istişare yapıyoruz. Vali, vilayet yönetim amirlerinin yanı sıra kamu kurumu temsilcileri, akademisyenler, STK temsilcileri, hak savunucularının katıldığı geniş bir platformdur. İstişareleri her ay raporluyoruz. Genel erişime sunuyoruz. Ayrıyeten, sıkıntıları ilgili kamu yönetimine iletiyoruz.

Vatandaşlarımıza temas ettiğimiz en kıymetli nokta, bizim tıpkı vakitte eşitlik heyeti olmamızdan ötürü, aldığımız müracaatlardır.

Hak mevzuları ile ilgili yalnızca ulusal değil, memleketler arası ölçekte basın açıklamalarımız oluyor. En son Avrupa’da Kuranı Kerim yakma hareketleri ile ilgili Türkçe ve İngilizce basın açıklamaları yayınlıyoruz. Ayrıyeten, aksiyonlar birinci başladığında kurul seviyesindeki 46 ülkeye lider olarak ileti yazdım.

Cevap verenler oldu. Teşekkür edenler oldu. İlgili olduklarını söyleyenler oldu. Dayanışma içerisinde olanlar oldu. Ulusal ölçekte, İlköğretimden başlamak üzere eğitim faaliyetlerini çok önemsiyoruz. Farklı projelerimiz var.

Kesinlikle. Seçmeli ders olarak var, okutuluyor. Bunun müfredatı ile ilgili maddeden kaynaklı bir yetkimiz de var. Ulusal Eğitim Bakanlığı ile temas halindeyiz. Geçtiğimiz iki yıllık mühlet zarfında yirminin üzerinde üniversite ile protokol imzaladık.

Çok hoş ve kritik bir soru bu. Sıralama sorunu daima sorun teşkil eden bir bahistir. Sıralamaların gerçek olmadığını düşünüyorum. Bir politik araç olarak kullanıldığını görüyoruz. Bilhassa bu tipten endekslerinin birçoklarının yapıldığı mahfiller belirlidir, ülkeler belirlidir.

Amaç aşikardır. İnsan hakları kendi hegemonik hedeflerinizi, amaçlarınızı gerçekleştirebileceğiniz çok güçlü bir söylemdir. Bu endekslemelerle de yadsınan, dışlanan ülkeler dövülmeye çalışılıyor.

Türkiye, son çeyrek yüzyıldır, insan hakları karnesi açısından olumlu manada fevkalade bir performans sergiledi. Bildiğiniz üzere, 20. Yüzyılın son çeyreğinde önemli manada ihlaller vardı: Türkiye 1990’lı yılların ortalarından itibaren başbakanlık seviyesinde insan hakları ünitesini kurmak suretiyle süreç içerisinde insan haklarının kurumsallaşmasına imkân sağladı. Memleketler arası ana mukavelelere taraf olduk. Türkiye milenyumun başı ile birlikte insan haklarında yaşanan olumlu gelişme iradesini güçlü bir formda, hem bu kontratlara taraf olma, hem de, gözaltına alınan yerleri, özgürlüğünden yoksun bırakılan şahısların tutuldukları yerleri bölgesel ve global kontrole açan bir özgüvenle sistemini düzgünleştirme tahkim etme yolunda değerli adımlar atmıştır.

Bu da natürel ki başka bir siyasettir. Olağan ki ilgili üniteleri kurumlar çalışmalarını sergiliyorlar. AB ve BM geçen yıl, kurumumuzu da ziyaret ettiler, denetlediler. Sistem kontrole açık. Bu şeffaflığı doğuruyor, bu özgüveni doğuruyor. Tabi ki bilhassa azap konusunda sıfır tolerans unsuru, cumhurbaşkanımızın da açıkladığı üzere kıymetli. Bu noktada artık o kara günleri geride bıraktığımızı tabir etmek isterim.

Bu kurumsal yapının yetki alanları çerçevesinde aktifliğinin, bilhassa de performans seviyesinde aktifliğinin artırılması, marka oluşabilmesi için bir imkân sağlıyor. İnançlı bir liman. Kurumu bütünlüklü olarak kıymetlendirme çalışması yapmış değiliz. Memleketler arası arenada en azından bir ölçüt olarak şunu söyleyebilirim, BM’den akreditasyon almış olmamız nitekim bu noktadaki kredibiliteyi, etkililiği, kimlik performansını ortaya koyan bir kriterdir.