İngiltere’den “dijital sterlin” adımı

Dünya genelinde merkez bankalarının “dijital para ünitesi (CBDC)” oluşturma konusundaki yarışı devam ederken, giderek nakit kullanımının azaldığı bir dünyada yüklü olarak kullanılması planlanan “dijital paranın” şahsî özgürlükler ve toplumsal haklar açısından yaratacağı riskler de tartışma konusu.

Bir vakitler batıda bankacılığın ve finans sisteminin temellerinin atıldığı Londra’da, artık de merkez bankası tarafından oluşturulacak “dijital sterlinin” çalışmaları yapılıyor.

İngiltere Merkez Bankası‘nın (BoE) Şubat 2023’te resmi internet sitesinde yer alan açıklamada, dijital para ünitesinin BoE tarafından destekleneceği belirtilerek, tüketicinin bu para ünitesini kullanabilmesi için özel bir şirket tarafından sağlanacak “dijital cüzdanın” kullanılacağı aktarıldı.

Her ne kadar dijital para ünitesinin BoE tarafından desteklense de tüketicinin kelam konusu finansal hizmeti fakat özel bir şirket aracılığıyla alabileceği, bunun da özel şirketin ileride ne kadar şeffaf hareket edeceği, ferdî hakların ne kadar korunabileceği konusunda soru işaretleri yarattığı belirtiliyor.

Genel risk ya da çekincelerden birinin “kullanıcının dijital cüzdanındaki sterlini istediği üzere özgürce harcayıp harcayamayacağı” sıkıntısı olduğu aktarılırken, uzmanlar, daha evvel “Black Mirror” dizisinin “Baş üstü çakılmak (Nosedive)” kısmında de husus edildiği üzere, insanların ileride kullanılacak algoritmalar yoluyla toplumsal kredi skorları üzerinden harcamalarının kısıtlanmasından, riskli görülen harcamalara onay verilmemesinden ötürü tasa ettiğini aktardı.

Uzmanlar, bugün insan hayatında olan algoritmaların, dijital bir para ünitesinin denetlenmesinde kıymetli bir rol oynayacağına kesin gözüyle bakıldığını tabir etti.

BoE tarafından oluşturulması planlanan “dijital sterlinin” aslında bir para ünitesinden çok ödeme sistemi olduğu, faiz getirmeyeceği için tasarruf formu olarak görülemeyeceği belirtiliyor.

“Paramızın yerini alacak üzere görünüyor”

“Parasal genişleme (Quantative Easing)” ismini ortaya atan, merkez bankalarının siyasetlerine istikamet vermiş dünyaca ünlü ekonomi Profesörü Richard Werner, AA muhabirine yaptığı açıklamada, insanların halihazırda nakde ek olarak çok sayıda ödeme sistemi seçeneğine sahip olduğunu aktararak, aslında dijital para ünitelerine muhtaçlık olmadığını söyledi.

Winchester Üniversitesi Ekonomi Profesörü Werner, “(Merkez bankalarının dijital para birimlerinin) İnsanların çoğunluğu için ayırt edici, fark edilebilir, direkt bir yararı yok. Esasen verimli bir formda çalışan ödeme sistemimiz var. Yeniden de bunu gerçekleştirebilmek için çok sert ve epeyce agresif bir formda zorluyorlar. (Merkez Bankası Dijital Para Birimi-CBDC) Bizim için güzel mi? Doğal ki buna muhtaçlığımız olmadığı sonucuna vardığımız için yalnızca sıradan beşerler için uygun olamayacağını söyleyebiliriz.” sözlerini kullandı.

“Paramızın yerini alacak lakin sıradan manada para olmayacak”

Werner, dijital paranın aslında programlanabildiğini belirterek, “Buna merkez bankacıları bu türlü diyorlar. Bu programlama özelliği ile çok ilgileniyor üzere görünüyorlar. Bu, yeni para ünitesinin aslında sıradan manada para ünitesi olmadığı manasına gelir. Paramızın yerini alacak üzere görünüyor.” dedi.

Warner, dijital para ünitesinin programlanabilme özelliklerine dair, “Ne vakit ödeme yapmak isterseniz, ister bir otobüs bileti, ister bir tatil olsun, her ne satın alırsanız alın, denetim edenin müsaadesine gereksiniminiz olacak. Programlanabilir olma özelliği, yapmak istediğiniz şeyi yapma yeteneğinizi denetim eden bir denetleyici olduğu manasına gelir.” tabirlerini kullandı.

Merkez bankaları tarafından geliştirilecek dijital para ünitelerinin kısa vakitte yüklü ödeme sistemi halini alacağını vurgulayan Warner, kamuoyu tarafından gerekli baskı oluşturulmazsa totaliter bir denetim nizamı oluşturabileceği ikazında bulundu.

Oluşturulacak dijital para ünitesinin yeri geldiğinde kullanımının sınırlanabileceğini ya da toplumsal profiline nazaran kimi harcamaların reddedilebileceğini belirten Werner, şunları kaydetti:

“Bunun algoritmaları kullanacakları manasına gelmesi gerektiğini biliyoruz. Algoritmalar, otomatiktir ve alandaki gerçek durumu dikkate almazlar. Örneğin, harcama teşebbüsünüz reddedildi. Buna karşı manalı bir halde itiraz etmenin rastgele bir pratik yolu olması mümkün değildir. Bir süreç olabilir ancak bu haftalar, tahminen aylar, tahminen yıllar alacaktır.”

Brezilya’da CBDC denemelerinin yapıldığını hatırlatan Werner, bir küme hackerin bu dijital para ünitelerinin altyapısının gerektiğinde ödemelerin kısıtlanmasına hatta dijital cüzdanlardaki paranın azaltılmasına imkan verecek biçimde tasarlandığını ortaya çıkardığını belirtti.

Birleşik Krallık’ta son vakitlerde çok sayıda kişinin tekrar nakit kullanılması için seferber olduğunu hatırlatan Werner, “Bu artık yapabileceğimiz çok pratik bir şey ve hepimiz yapmalıyız. Nakit kullanmalıyız. Esasen her vakit. Fizikî olarak mümkün olduğunca çok süreç için nakit kullanmaya çalışın.” dedi.

Asıl problemin toplumun ve bireylerin tercihlerinin denetim edilmesi olduğunu belirten Werner, “Özgürlüğümüzü, insan haklarını ve gelecek kuşaklar için geleceği korumak istiyorsak artık yapmamız gereken budur. Bu, seçkinlerin, merkezi planlamacıların ele geçirme teşebbüsüdür. Her şey üzerinde denetim sahibi olmak istiyorlar.” değerlendirmesinde bulundu.

Birleşik Krallık’ta son devirde birtakım işletmelerin vitrinlerinde “Nakit özgürlüktür, kullanın, yoksa kaybedeceksiniz” yazılı afişlerin yer alması dikkati çekiyor.

Hükümetin ve İngiltere Merkez Bankası’nın oluşturmayı planladığı dijital sterlinin tasarruf hesaplarında kullanılamayacağının hatırlatıldığı afişlerde, tüketicilerin gerekli görüldüğünde Avustralya ve Kanada’da olduğu üzere hesaplarına erişiminin dondurulabileceği ihtarında bulunuluyor.