İbrahim Mutabakatları ivme kaybetti

Eski ABD Lideri Donald Trump, 2020 Eylül’ünde Beyaz Saray’da İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn Dışişleri Bakanlarıyla ellerinde “İbrahim Anlaşmaları” ismini verdikleri mutabakat metniyle poz verdi. O günlerde 2 Arap ülkesinin İsraille olağanlaşmasını sağlayan muahedeyi başka Arap ülkelerinin de vakit geçmeden takip edeceğine dair birçok yorum yapıldı. Hatta Trump’ın damadı Jared Kushner’ın hazırladığı bir planla İsrail’le Filistin ortasındaki on yıllardır süren çatışmanın dahi sona ereceği konuşuldu. Lakin gülümseyerek verilen pozlar ve abartılı açıklamaların kendini alandaki gerçeklere bırakmasıyla İbrahim Anlaşmaları’nın devamına dair duyulan ümitler de hayal kırıklığına döndü. ABD ve İsrail’in mutabakata girmesini en çok ümit ettiği ülke Suudi Arabistan, olağanlaşma için ortalarında bağımsız bir Filistin devletinin de kurulmasının olduğu birçok kaide ileri sürerken, mutabakatın iştirakçileri BAE ve Bahreyn bile Tel-Aviv’den yükselen ırkçı siyasetlerinin artmasıyla bir arada İsrailli yetkililerle manzara vermekten kaçınmaya başladı. Libya’da ise geçtiğimiz haftalarda Dışişleri Bakanı’nın İsrailli mevkidaşıyla gayriresmi bir görüşme yapması bile misyonundan alınmasına yetti. Daha da değerlisi, yapılan anketlerde Arap halkları nezdinde işgalci İsrail’in negatif pozisyonunda rastgele bir değişiklik yaşanmadığı görülüyor.

İsrail’in 2020’de muahedeler yapılırken Filistinlilerin pozisyonunun güzelleşeceğine dair verdiği kelamlara karşın işgalin dozajının her geçen gün artması, şimdilik İbrahim Anlaşmaları’nın genişlemesi önünde en büyük pürüz olarak duruyor. Bilhassa aralık ayında Binyamin Netanyahu tarafından İsrail tarihinin en ırkçı hükümeti olarak nitelendirilen koalisyonun kurulmasının akabinde İsrail’le ilgisi olan birçok Arap devleti de Netanyahu ve kabinesindeki isimlerle yan yana gelmek istemiyor. Gerek Netanyahu’nun partisi Likud’dan birtakım milletvekillerinin, gerekse Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir ve Maliye Bakanı Bezalel Smotrich’in Filistinlileri aşağılayıcı ve vakit zaman bütün Araplara karşı ırkçılık içeren çıkışları Arap toplumunda İsrail’e karşı nefreti artırıyor. Polis eşliğinde Mescid-i Aksa baskınları, çabucak hemen her gün Filistinlilerin öldürülmesi ve Batı Şeria’yı kanser üzere sarmaya devam eden yasa dışı yerleşimler, İsrail’in Filistinlilerin şartları konusunda müspet bir adım atmayacağının en büyük işaretleri olarak görülüyor.

İsrail’le olağanlaşan Arap ülkelerinde bile İbrahim Muahedeleri halk nezdinde sorgulanıyor. Temmuz ayı sonunda ABD merkezli Washington Institute’ın yaptığı kamuoyu araştırması, 2020 yılında BAE ve Bahreyn’de sırasıyla yüzde 47 ve 45 olan muahedeye takviyenin, son olarak yüzde 27 ve 20’ye kadar düştüğünü gözler önüne serdi. ABD’yle bu tarafta müzakere yürüttüğü söylenen Suudi Arabistan’da da durum farklı değil. Araştırmaya nazaran muhtemel bir olağanlaşma mutabakatı hakkında olumlu görüş bildirenlerin üç yıl içerisinde yarıya düşerek yüzde 20 düzeyine gerilediği bildirildi.

İsrail’in Arap ülkeleriyle olağanlaşma mutabakatları yaparken bir gayesinin de İran’a karşı bir koalisyon kurmak olduğu belirtiliyordu. Lakin İsrail’le olağanlaşma süreçleri yavaş ilerlerken, Arap ülkelerinin süratli bir biçimde İran’la ilgilerini geliştirmesi Tel-Aviv’de büyük hayal kırıklığı yarattı. Mart ayında Suudi Arabistan, son yıllarda dev ekonomik mutabakatlara imza attığı partneri Çin’in arabuluculuğunda 7 yıldır ortasında diplomatik bağlantı bulunmayan İran’la olağanlaşma adımı attı. Karşılıklı büyükelçileri tekrar atama konusunda uzlaşan iki ülke ortasında birçok muahede da imzalandı. İbrahim Anlaşmaları’nın imzacısı olan BAE’yle İran ortasında da yeni adımlar atıldı. Geçtiğimiz yıl sonlarında BAE’nin İran Büyükelçisi 6 yıl ortadan sonra Tahran’a dönerken, bu yıl başında da İran Abu Dabi’ye büyükelçi atadı. Ayrıyeten evvelden bölgede ABD’nin klâsik müttefikleri sayılan Suudi Arabistan ve BAE’nin son periyotta ilgilerini çeşitlendirme adımları atarak Çin’le yakınlaşması, İran ile daha fazla yakınlaşabilecekleri halinde yorumlanıyor.

ABD’nin İbrahim Anlaşmaları’na yeni iştirakçiler arama gayreti Libya’da da hayal kırıklığıyla sonuçlandı. İtalya’da İsrailli mevkidaşı Eli Cohen’le resmi olmayan bir toplantıda bir ortaya gelen Libya Dışişleri Bakanı Necla el-Menguş, oluşan reaksiyonun akabinde Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe tarafından apar topar vazifesinden alındı. Birtakım uzmanlar, Dibeybe’nin görüşmeden habersiz olamayacağını belirtirken, görüşmenin sızdırılmasının akabinde el-Menguş’un kurban edildiğini tabir ettiler. Buna nazaran ABD, memleketler arası alanda daha fazla meşruiyet arayan Libya Ulusal Birlik Hükümeti’ne İsrail’le münasebet kurulması karşılığı dayanak kelamı verirken, el-Menguş-Cohen görüşmesine Libya sokaklarından yükselen ağır reaksiyonun akabinde projenin rafa kalktığı belirtildi.