Nöbetçi Eczaneler
Milattan evvel 3 bin yıllarında yerleşimin başladığı ve Urartu Krallığı tarafından surlarla çevrilen Roma, Bizans, Sasani, Artuklu, Selçuklu, Dulkadiroğulları, Safeviler ve Osmanlı üzere birçok medeniyetin izlerini barındıran Harput Kalesi’nde arkeolojik hafriyat ve onarım çalışmaları kademeli olarak devam ediyor.
UNESCO Dünya Miras Süreksiz Listesi’nde yer alan kalenin Sarayönü olarak isimlendirilen kısmındaki hafriyat çalışmaları sonucu devrin kale yöneticileri ve devlet adamları için yemek ve ekmek pişirilen mutfak kısmı bulundu.
Tamamlanan arkeolojik hafriyat çalışmaları sonucu yaklaşık 1000 yıllık olduğu iddia edilen saray mutfağında, 8 tandır ile birden fazla kırık halde sırlı servis tabağı, çömlekler ile mancınık güllesi gün yüzüne çıkarıldı.
Harput Kalesi Hafriyat Lideri Prof. Dr. İsmail Aytaç ve takımı tarafından bulunan saray mutfağı ile mancınık güllesi öyküsünü de anlatan bir yazıtla birlikte onarımın tamamlanmasının akabinde ziyarete açılarak turizme kazandırılacak.
“1860’lara kadar bu mutfağın faaliyette olduğunu kestirim ediyoruz”
Aytaç, AA muhabirine, hafriyat çalışmaları sonucu gün yüzüne çıkarılan saray mutfağının, Ankara Ticaret Odası ve Ankara Patent Ofisinin yaptığı çalışmayla çeşit ve lezzet bakımından Türkiye’nin Gaziantep’ten sonra en fazla yemek çeşidine sahip Elazığ’ın en eski mutfağı olduğunu belirtti.
Saray mutfağının kentin gastronomi kültürünün tarihi derinliğini göstermesi bakımından da değerli bir keşif olduğunu tabir eden Aytaç, şöyle konuştu:
“Harput Kalesi’nin mutfak kısmının yaklaşık 1000 yıllık olduğunu kestirim ediyoruz, Geç Bizans devrinden Artuklu, Selçuklu beylikleri ve Osmanlı devrine kadar burada kap kaçak ve buluntular elde ettik. Kalenin terk edildiği 1860’lara kadar bu mutfağın faaliyette olduğunu iddia ediyoruz. Burada 8 tandır ve 2 küllük kısmı belirledik. Tandırlardan iç içe geçmeli olanlar da var. Çıkan buluntular ortasında küçük ve büyükbaş hayvan kemikleri de var.”
“Tandırlardan birinin tam ortasında mancınık güllesi çıktı”
Aytaç, mutfakta yer alan tandırların 7’sinin toprak kalıntılarını aldıklarında birinin içinde mancınık güllesini bulduklarını söyledi.
Güllenin 13. yüzyıl tarihçisi İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknamesi’nde bahsettiği, 1234 yılında Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubad’ın kaleyi kuşatması esnasında askerler tarafından atılan ve sarayın mutfağına düşerek tandırda pişen kuzuyu deviren mancınık güllesi olabileceğini anlatan Aytaç, şöyle devam etti:
“İbni Bibi’nin yapıtında yazılanlara nazaran miladi 1234 yılında Harput hükümdarı Nurettin Artuk Şah bağlı bulunduğu Eyyübi meliklerini kendini müdafaası için kaleye davet eder ve o yıl Alaaddin Keykubad kaleyi kuşatır. Kalenin etrafına 18 mancınık yerleştirir ve kaleyi taş güllelerle dövmeye başlar. Bu taş güllelerden biri İbni Bibi’nin nakline nazaran, içinde kuzu pişirilen tandırın ortasına düşer ve bu olay kalede endişeye neden olur. İbni Bibi yazısında şöyle diyor, ‘Bu olaydan sonra melikler ve Nurettin Artuk Şah çok korktu, çekindi ve kaleyi teslim etti.’ Bulduğumuz tandırlardan birinin tam ortasında mancınık güllesi çıktı, bu durum İbni Bibi’nin anlattığı öyküyle örtüşüyor. Biz de bu mancınık taşını mutfak kısmında içini boşaltmadığımız tandırın üstünde sergileyeceğiz ve bunun kıssasını de kısaca burada anlatacağız.”
Aytaç, kalenin Sarayönü kısmında ortaya çıkarılan mutfağın alt katmanlarının da olabileceğini iddia ettiklerini lakin üst katmanların bozulmaması için daha derine inmediklerini anlattı.
Bu bakımdan mutfağın alt katmanlarının daha da eski olabileceğini vurgulayan Aytaç, onarım çalışmalarının tamamlanmasının akabinde saray mutfağını ve mancınık taşını öyküsünü de anlatan bir yazıtla turizme kazandıracaklarını kelamlarına ekledi.