Dijital para yarışı sürat kazanıyor: Merkez bankaları çalışmalarını hızlandırdı

Küresel para sistemi içinde kripto paralar ve sabitcoinler yaygınlık kazanırken, dijital varlıklara yönelik düzenleme ve denetleme sistemlerinin yetersizliği telaşlara neden oluyor.

Merkez bankaları da dijital varlıkların klasik ödeme sistemlerine rakip olmalarının doğurabileceği riskler nedeniyle alternatif araçlar üzerinde çalışıyor.

Geçen yıl piyasalarda yaşanan sert dalgalanmalar kripto para üniteleri ve sabitcoinlerin güvenilirliğine dair tasalarla düzenleme ve denetleme taleplerini artırırken, Merkez Bankası Dijital Para Ünitelerine (CBDC) yönelik global ilginin de ağırlaşması dikkati çekiyor.

Merkez Bankası Dijital Para Ünitesi, bir ülkenin resmi para ünitesinin dijital hali olarak tanımlanıyor.

Bir merkeze bağlı olarak üretilmeleri, Merkez Bankası Dijital Para Ünitelerini Bitcoin üzere kripto para ünitelerinden ayıran en temel özellik olarak gösteriliyor. Dağıtık defter teknolojisi kullanılarak oluşturulan ve dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan kripto para ünitelerini ise yönetim eden merkezi bir otorite bulunmuyor.

Paraya kolay ve inançlı erişim sağlayarak finansal iştiraki teşvik etmek, yurt içi ödemelerde rekabet ve dayanıklılığın geliştirilmesi, ödemelerde verimliliğin artırılması ve süreç maliyetlerinin düşürülmesi, programlanabilir para yaratmak ve para akışlarında şeffaflığı geliştirmek, para ve maliye siyasetinin kesintisiz ve kolay akışını sağlamak, merkez bankalarının dijital paralarını geliştirme motivasyonları ortasında.

Potansiyel fırsatlarının yanı sıra ülkelerin Merkez Bankası Dijital Para Ünitelerini geliştirmelerinin birtakım zorlukları da var.

Bu zorlukların başında, vatandaşların Merkez Bankası Dijital Para Üniteleri satın alarak bir defada bankalardan çok fazla para çekebilmesi gösteriliyor. Bu durumun bankalardan kaçışı tetikleyerek borç verme kabiliyetleri ile faiz oranlarını etkileyebileceği belirtiliyor. Bunun bilhassa finansal sistemleri istikrarsız ülkeler için sorun olduğuna dikkat çekiliyor.

Merkez Bankası Dijital Para Üniteleri, saklılık, tüketicinin korunması ve kara para aklamayı tedbire standartlarını içeren karmaşık bir düzenleyici çerçevenin de oluşturulmasını gerektiriyor.

Yeni ödeme sistemlerinin vatandaşların günlük ömürlerini etkileyen ve muhtemelen ülkelerin ulusal güvenlik gayelerini tehlikeye atabilecek dışsallıklar da yaratacağına dikkat çekiliyor. Buna örnek olarak, ABD’nin hudut ötesi akışları izleme ve yaptırım uygulama yeteneğini sınırlayabilmeleri gösteriliyor.

Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) mevzuya ait bir raporuna nazaran, Merkez Bankası Dijital Para Ünitelerinin para siyaseti, finansal istikrar ve milletlerarası para sistemi üzerinde değerli tesirlerinin olması bekleniyor.

IMF’nin raporunda, Merkez Bankası Dijital Para Ünitesi araştırmalarının, çoklukla kripto varlıkların ortaya çıkmasına karşılık olarak, Kovid-19 salgını sırasında hızlandığı belirtiliyor.

Atlantic Council’in datalarına nazaran, global iktisadın yüzde 95’inden fazlasını temsil eden 114 ülke, Merkez Bankası Dijital Para Ünitesine yönelik etkin araştırma yapıyor

Ülkelerin bu alandaki araştırmalarının ağırlaştığı dikkati çekerken, Mayıs 2020’de sırf 35 ülkenin Merkez Bankası Dijital Para Ünitesini değerlendirdiği kayıtlarda yer alıyor.

Aralarında Bahamalar, Jamaika, Nijerya ve 8 Doğu Karayip ülkesinin bulunduğu 11 ülke dijital para ünitesini büsbütün piyasaya sürerken, Çin’in 260 milyon bireye ulaşan pilot uygulamasının 2023’te ülkenin geneline yayılması bekleniyor.

Jamaika, Merkez Bankası Dijital Para Ünitesi JAM-DEX’i piyasaya süren en son ülke olarak öne çıkıyor.

Rusya’ya yönelik mali yaptırımlar ülkeleri dolardan kaçınan ödeme sistemlerini düşünmeye yöneltirken, bu yıl 20’den fazla ülkenin merkez bankasının dijital para ünitesi pilot uygulamasına yönelik değerli adımlar atması bekleniyor.

Avustralya, Tayland, Brezilya, Hindistan, Güney Kore ve Rusya’nın bu yıl pilot testlere devam etmeyi yahut başlamayı planladığı kaydediliyor.

Aralık 2022 prestijiyle tüm G7 ekonomilerinin Merkez Bankası Dijital Para Ünitesi geliştirme basamağına geçtiği belirtilirken, G20 ülkelerinden 18’inin geliştirmenin ileri etabında olduğu, bunlardan 7’sinin halihazırda pilot uygulama evresinde bulunduğu kayıtlarda yer alıyor.

Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) da muhtemelen gelecek yıl pilot uygulamaya başlaması öngörülüyor.

ECB, halihazırda dijital bir avronun piyasaya sürülüp sürülmeyeceğini araştırmak için Avro Bölgesi’nin ulusal merkez bankalarıyla birlikte çalışmalarını sürdürüyor.

Bankanın web sitesinde yer alan bilgilerde, dijital avronun, Avro Bölgesi’nde herkesin kullanabileceği bir elektronik ödeme aracı sunacağı, nakit para üzere inançlı ve kullanıcı dostu olacağı belirtiliyor.

Ekim 2021’de başlayan araştırma basamağının, yaklaşık iki yıl sürmesi ve Ekim 2023’te sona ermesi bekleniyor.

ABD Merkez Bankası (Fed) ise Merkez Bankası Dijital Bara ünitesi çıkarma konusunda rastgele bir karara varmış değil. Fed, teknolojik araştırma ve deneyler de dahil olmak üzere çeşitli açılardan merkez bankası dijital para ünitelerinin potansiyel yarar ve risklerini araştırmaya devam ediyor.

Fed Lideri Jerome Powell, mart ayında yaptığı açıklamada, merkez bankası dijital para ünitesi konusunda “gerçek bir karar verme aşamasında” olmadıklarını kaydetmişti.

Öte yandan, New York Fed’in, bankalar ve Fed ortasında kullanımı gayeli “toptan” merkez bankası dijital para ünitesi deneyi “Project Cedar” ile ABD’yi araştırmadan geliştirme evresine taşıdığı belirtiliyor.

Boston Fed de Massachusetts Institute of Technology’nin Dijital Para Ünitesi Teşebbüsü ile “Project Hamilton” üzerinde iş birliği yapıyor.

Çin Merkez Bankası (PBoC) ise dijital para üniteleri aracılığıyla yurt içi ve hudut ötesi ödeme ağlarının geliştirilmesine öncülük ediyor.

“e-CNY” olarak isimlendirilen Dijital Para Ünitesi Elektronik Ödemeleri projesine 2017’de başlayan Çin’de, projenin 2019’da başlayan pilot uygulamasının 260 milyon bireye ulaştığı kaydediliyor.

Mevcut ödeme kanallarını e-CNY ile daha güzel entegre etmek için çalışan Çin’in Ocak 2023’te para ünitesi dolanım hesaplamalarına e-CNY’yi dahil ettiği ve dijital yuanın merkez bankasındaki nakit ve rezervlerin yüzde 0,13’ünü oluşturduğu belirtiliyor.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) öncülüğünde de Dijital Türk Lirası Projesi yürütülüyor.

Projenin birinci faz çalışmaları kapsamında, geçen yıl aralık ayında, Dijital Türk Lirası Ağı üzerindeki birinci ödeme süreçleri başarılı bir formda gerçekleştirilmişti.

TCMB’den yapılan açıklamada, bankanın teknoloji paydaşları ile birlikte yürüttüğü dar kapsamlı ve kapalı devre pilot uygulama testlerine 2023 yılının birinci çeyreğinde de devam edileceği bildirilmişti.

Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu’nun 2023’te seçili bankalar ve finansal teknoloji firmalarının iştirakleriyle genişletileceği ve geniş iştirakli pilot testlerin gerçekleştirileceği ileri fazlara geçileceği aktarılmıştı.

Bu kapsamda, dağıtık defter teknolojilerinin ödemeler ekosistemlerinde kullanımı ve anlık ödeme sistemleri ile entegrasyonu üzere bahislerde tasarlanan özgün mimari kurgulara ilişkin testlere devam edileceği belirtilirken, bu yıl boyunca Dijital Türk Lirası’nın teknolojik ihtiyaçlarının yanı sıra iktisadi ve hukuksal çerçevesine dair çalışmalara da öncelik verileceği kaydedilmişti.