Nöbetçi Eczaneler
tvnet’te canlı yayınlanan Seçime Gerçek programının bugünkü konuğu AK Parti Genel Lider Yardımcısı Nurettin Canikli oldu.
Canikli, Türkiye iktisadına dair değerli açıklamalarda bulundu.
Yedili Masa’nın Cumhurbaşkanı Adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun yurt dışından getireceğini sav ettiği 300 milyar dolar vaadine değinen Canikli, “İngiltere para piyasasında yeteri kaynak olmadığı için Merkez Bankası çekmesi gereken çok fazla mali genişlemeyi çekemiyor. Bırakın Türkiye’ye 300 milyar dolar üzere bir parayı göndermek, 3 milyar dolar bile gönderemez imkanı yok.” dedi.
Türkiye’de tarımda çalışan nüfus çok fazla.
Gelir dağılımında en çok bozulmaya yol açan işsizlik oranlarının yükselmesidir. Şayet o insanlara gelir elde etmenin yolunu açarsanız toplumda kaynak transferi sağlamış olursunuz. Bu katkının sağlanması isteniyorsa yapılacak olan onların işsiz kalmasını engellemek.
Büyüme oranı değil bilhassa üretim içeriğinde de değişiklik yapılması gerekiyor. Önümüzdeki 5 yılda 6 milyon istihdamı Türkiye üretebilir mi?
Bizden evvelki 20 yıllık devir içerisinde toplam oluşturulan iş imkanı 3 milyon 300 bin civarında. AK Parti periyodunda ise istihdam kapasitesi 12 milyon. Tam dört katı. Yıllık ortalama 600 bin net istihdam. Bu istihdamın oluşturulduğu ekonomik ve siyasi koşullar da çok belirleyici. Bilhassa bu son 10 yıl global dalgalanmaların piyasalarda Türkiye’de ve dışarıda dalgalanmaların oynaklıkların iktisatların istikrarlarını bozduğu devirler.
Türkiye kendi iradesi dışında memleketler arası alanda ekonomik ve ekonomik olmayan birçok şokla karşılaştı. Üst üste 20 yıl boyunca 600 bin iş imkanı oluşturulması gerçek manada muvaffakiyet sözünü tanımlamaya yetmez bu bir ihtilaldir.
2002’den evvel dünya iktisadından rastgele bir ülkede bilhassa gelişmiş ülkede iktisatta meydana gelen en ufak ıstıraplar Türkiye’de büyük bir tahribata yol açardı. Derlerdi ki Amerikan iktisadı öksürdüğü vakit Türkiye iktisadı zatürre olurdu.
2008 krizi büyük bir finansal krizdi. Amerika finansal sistemini sarsacak çöküşünü dahi tetikleyebilecek bir krizdi güç kurtardılar. Yani düşünün Titanic gemisi üzere hiç batmaz denilen Lehman Brothers, Amerikan devletinin oluşturulmasına katkı sağlayan finansal kuruluş hiçbir biçimde batmaz denilen şirket bir günde battı.
Amerika liberal piyasacı ekonomik modelinin temel bedelleriyle taban tabana zıt onunla örtüşmeyen kararlar alarak bilhassa çok büyük boyutta mali genişlemeye yol açtı.
2008 kriz öncesinde FED’in bilanço büyüklüğü 980 milyon dolar civarındayken, iki yıllık periyot içerisinde 4,5 trilyon dolara kadar çıktı. Öteki bir vakit Amerika para piyasasında bu türlü bir nakdî gelişme olacağını söylese bütün dünya itiraz ederlerdi ve inanmazlardı fakat yaşadık bunları.
Özellikle çelişki yok aslında bilhassa dijital teknoloji inanılmaz istihdam dostu bir teknoloji ve fiziki olarak da yani kesinlikle ofiste çalışmayı gerektirmeyen çok büyük boyutlarda istihdam kapasitesi olan bir alan ve geleceğin alanı da o. Dünya artık teknoloji, bilim, dijital teknoloji üzerinde gelişiyor. Bugün Batı, Hindistan’dan çok önemli manada programcılık hizmeti alıyor. Hindistan’da milyonlarca yazılımcı başta Amerika olmak üzere Avrupa’ya hizmet ihraç ediyor. Çok büyük bir istihdam alanı. Yani burada kastedilen daha fazla yani dizaynlarla ilgili anlarda makine dizaynlarından tutun da aklınıza gelen bütün alanlardaki tasarım için geçerli.
Dönüşüm gerçekleşiyor bizatihi gerçekleşiyor esasen. 20-30 yıl evvel çok beğenilen olan mesleklerin bugün hiç prestij görmediğini ve 30 yıl sonra da bugün tahminen çok önemli manada istihdam alanı oluşturulan mesleklerin ortadan kalkacağını söyleyebiliriz.
Fakat bu çeşit teoriler çok tartışılıyor. Gelişen teknoloji, makineleşme, robotlaşma insan emeğini devre dışı bıraktı halinde ve işte yeni işsizler ordusu oluşturdu görüşünün yanında tam tersine daha az çalışarak daha ağır mesailer üreterek emek piyasasındaki istikrarın korunacağı ve oraya gerçek gidildiği görüşler de var. Ben ikincisinin daha gerçekçi olduğunu düşünüyorum.
İşte örneğini verdim. Bir orta bizde de bir proje hayata geçirilmeye çalışıldı. Hala devam ediyor. Ve aratarak devam edecek. 1 milyon yazılımcı. 1 milyon yazılımcının iş bulmasında hiçbir sorun yok. En büyük avantajı da iç piyasalarla sonlu değil iş imkanları. Bulunduğu, oturduğu yerden dünyanın her tarafına bu hizmet ihracını gerçekleştirebilecek bir alan burası. Ve bunun üzerine inşa ediliyor. Münasebetiyle yeni gelişen teknolojilerin emek dostu olmadığı formunda bir genel kıymetlendirme tam olarak doğruyu yansıtmıyor. Fakat elbette kısa devirde bu istihdam kapasitesi oluşturmakta zorlanılabilir biraz daha eğitim açısından vakti gerektiren uzun devirli yatırım yapılması gereken bir alan.
Konvansiyonel üretim araçlarına bakıldığında ve üretim içeriğine bakıldığında Türkiye’de o daha kolay. Çok kısa müddet içerisinde küçük yatırımlarla çok büyük istihdam oluşturma kapasitesine sahip olduğu için konvansiyonel üretim alanları bizim için son derece değerli. Onlara da devam edeceğiz vurgulanan orası. Dokuma onların en başında geliyor.
Cep telefonunda kullanılan ham hususun maliyeti 10 dolardır. Plastik ve petrol ham unsuru. Biraz metal. Ancak 2000 dolar. Katma kıymet 200 kat. Tıpkı formda bir kadro elbiseye baktığınız vakit nedir ham husus olarak 5 kilo yündür, pamuktur o da 10 dolardır. Lakin onun satışı da 100 dolardır, 150 dolardır. Yani 200 kat bir tarafta 15 kat bir tarafta.
Biz 10 bin dolara geldik. İnanılmaz bir radikal dönüşümdü. 2 bin 800 dolarlardan 10 bin dolarlara gelmek bu kadar kısa mühlet içerisinde nitekim çok büyük bir dönüşümdür. Bunu beşerler da hissediyor. Toplum zenginleşti, gelişti. Fakat şu anda biz bu teknoloji ağır üretim içeriği dönüşümünü tam olarak yapamadığımız için orta gelir tuzağına takıldık kaldık. Orada aslında vurgulanan o, seçim beyannamemizde. Tabi devraldığımız ekonomik iklimde teknoloji üretimi ile ilgili çok büyük külfetler var.
Türkiye’de teknoloji üretimi üzere bir alışkanlık hem teorisi itibariyle çok fazla zihinlerde yer edinememiş, pratiği de yok denecek kadar azdı. Yani 2002’de teknoloji üretimine toplumsal olarak sıfıra yakın bir noktadan başladığımızı söylemek abartı olmaz.
Teknoloji üretmek kolay değil, vakit alır lakin biz çok süratli hareket ettik. Bakın bunun en somut örneklerinden bir tanesi hepimiz biliyoruz insansız savaş uçağı teknolojisi. Biz 2005’li yıllarda başladık. SİHA ve İHA demiyorum insansız savaş uçağını kastediyorum. Olağanda 50 yılda elde edilmesi mümkün olan teknolojik değişim ilerleme bu alanda sağlandı. Yani 50 yılda sıkıntı elde edilen bu kademe 15 yıl üzere kısa sayılabilecek bir vakit dilimi içerisinde ulaşıldı ve şu anda dünyada insansız savaş uçağı teknolojisini bu noktaya getiren tek ülkeyiz. SİHA ve İHA üretiminde dört, beş ülkeden birisiyiz fakat insansız savaş uçağı teknolojisinde Türkiye şu an bir numara. Yani bunu şunun için vurguluyorum. Türkiye artık teknoloji üretmeye başladı ve bu ticari alana da dönüştürüldü. Yani ticari getirisi olan eserlerine de dönüştürüldü.
Geometrik artış artık başladı artık. Yani evvel bir yatay seyir izler doğal olarak zira çok büyük yatırım gerektiriyor. Bir sefer zihinlerde o algının oluşması gerekiyor. Zira Türkiye’de endüstride genel olarak şöyle bir anlayış, algı var, yani ‘biz teknoloji üretemeyiz. Avrupa üretir, Amerika üretir. Biz onların bıraktıkları terk ettikleri bir iki nesil teknolojiyi alır devam ederiz.’ Montaj denilen kavram budur ve Türkiye’de 2002 yılı endüstrisine baktığımızda yüklü olarak sanayi kavramı aslında montajla eş manalı yani büsbütün dışarıda geliştirilen ve Türkiye’ye aktarılan gecikmiş teknolojidir, geriden gelen teknolojidir. Tabi üretim olmayınca elbette yönetemezsiniz, ileriye geçemezsiniz geriden takip etmek zorunda kalırsınız. Lakin artık çok büyük açık oluşunca o açığı kapatmamız gerekiyordu. Bu noktada elbette savunma alanında teknoloji üretiminin altının çizilmesi gerekiyor ancak yeri gelmişken Baykar firmasına da o kahraman aileye ve bireylerine de atıf yapmakta yarar var yoksa haksızlık olur. Zira onlar sahiden o teknoloji birikimini ve ilerlemesini kendi imkanlarıyla, kendi özellikleriyle ortaya çıkardılar.
Şimdi teknoloji genelde dünyada da o denli genel olarak savunma alanında üretiliyor. Yani bugün birçok sivil alanda kullanılan, teknoloji içeren eserler. Bilgisayardan tutun cep telefonuna kadar öbür dijital satış platformları, toplumsal medya platformları, robotlar, uzaktan kumandalı bütün robotlar; hepsinin kaynağı savunma sanayiindeki geliştirilen teknolojidir. Teknolojinin daha sonra sivil alana aktarılmasıdır. Yani evvel orada geliştiriliyor. Elbette istisnaları var. Bu Türkiye için de geçerli.
Şu anda teknoloji Türkiye’de savunma sanayiinde geliştiriliyor. Bunun sivilleştirilerek ticari alanda kullanılmasına şimdi daha yeni başladık. Şimdi daha emekleme safhasında. O evreye şu anda önümüzdeki günlerde süratli bir formda dönüşüm gerçekleşecek. Oradaki yazılımın mesela savunma alanında F-16 uçaklarının beyni diyebileceğimiz bütün navigasyon ve komuta denetim sistemleri Türkiye tarafından yerleştirilmiştir. Çok değerli ve büyük bir teknolojidir. Hatta oradan çıkardığımız beyinleri de öbür ülkelere satıyoruz. Artık bu teknoloji makine sanayii, görüntüleme aygıtları, tüm makineler hepsinde kullanılabilir. Artık biz önümüzdeki beş yıllık devir bizim için savunma sanayiinde geliştirilen son derece tesirli bu teknolojinin ticarileşmesi ve ihraç eserlerimize yansıması için sivil alana aktarılma periyotlu olacak. Bununla kontaklı bilhassa üretiminde monopol pozisyonunda olduğumuz Türkiye’de birçok eser var. Bunların başında mesela bor geliyor. Borun ham unsur fiyatı milletlerarası piyasada 1 tonu 150 dolar civarındadır ancak işlediğiniz vakit onun tonu 45 bin dolar. Bu birçok eser için geçerli. Onunla ilgili de son on yılda bilhassa bir siyaset tercihi ile o alanda yatırım yapılması mümkün olduğu kadar ham olarak ihraç edilmemesi halinde ağır bir çalışma var. Artık onun da meyvelerini almaya başladık. Onu aldıkça da ham unsur ihracatını sonlandırıyoruz. Yani işlenmeden ihracatının önüne geçiyoruz. Gündeme gelecek. Bizim iktisattaki en büyük sorunlarımızdan döviz açığımız var. O döviz açığını da halletmemiz gerekiyor. O açığı halletmeden biz makro ekonomik istikrarları tam olarak oturtamayız. İktisatta aslında dış açık bütün kötülüklerin kaynağıdır. Başta enflasyon olmak üzere bütün makro göstergelerdeki dengeleme biçimini sistemini bozan bir açıktır cari açık.
O açığı giderme açısından da biz klasik eserlerimizi ihraç ederek çözemiyoruz. Orada da teknoloji içeren katma kıymeti yüksek eserlere dönüşerek yapmamız gerekiyor. İşte onun da yolu buradan geçiyor. Yalnızca geliri artırmak değil. Hem kişi başına düşen ulusal geliri artırmak, orta gelir tuzağından çıkabilmek ve ikincisi de Türkiye’nin gereksinimi olan döviz açığını ortadan kaldırmak.
Aslında yatırımın önündeki en büyük maliyet yatırımın finansmanının maliyeti yani faizdir. Yatırım kararlarını etkileyen temel değişken faizdir. Üretimin değil yatırımın. Yatırım kararlarıyla faizin seviyesi ortasında doğrusal bir bağ vardır. Faiz oranları yüksekse yatırım azalır, faiz ne kadar düşerse yatırım o kadar artar. Faizin işlevidir yatırım. Kamu çok arzi hallerde özel kesimin çok ilgi göstermediği uzun vadeli, getiri olarak dönüşümü uzun vadeye yayılan çok stratejik süreksiz olarak devreye girebilir. Süreksiz olarak devreye girebilir. Fakat onun dışında büsbütün elbette özel kesimin dinamizmi çerçevesinde bu yatırımın hayata geçirilmesi gerekiyor.
Yatırımla ilgili Türkiye’de bütün teşvikler uygulanıyor. Dallar itibariyle, bölgeler itibariyle bütün teşvik ögeler uygulanıyor. En son 2015-2016 yıllarında yürürlüğe koyduğumuz terzi işi teşvik olarak isimlendirilen birtakım etraflarda firmanın talebine uygun yatırımın kaidelerine has olarak esnek bir teşvik modeli devreye koydu. Olağanda teşvik sisteminde muhakkak kaideler oluştuğunda muhakkak teşvikler verilir. Standarttır daha doğrusu. Ancak o çeşit talepler de gündeme geldi. Kimi bölümlerde bir yatırım alanı ile alakalı, çok spesifik teşvik talepleri gündeme gelmeye başladı. Onun üzerine bu modeli geliştirdik. Orada büsbütün gereksinimi neyse o yatırımın hayata geçirilebilmesi için nasıl bir teşvik talep ediliyorsa o veriliyor büsbütün. Şunu anlatmaya çalışıyorum. Bu çerçevede dünyada uygulanan bütün teşvik ögeleri uygulanıyor şu anda. Zahmet finansman maliyetinden kaynaklanıyor. En değerli faktör de bütün teşvik araçları, ögeleri kıymetlidir. Ar-Ge yatırımlarına verilen harikulâde teşvikler de kelam konusu. Model olarak bakıldığında Türkiye’de teşvik sisteminde hiçbir ıstırap yok. Olduğu anda çabucak anında modele katıyoruz. daha doğrusu yeni üretim biçimlerinin teşvik talebi kelam konusu olduğunda çabucak onu hayata geçiriyoruz. Burada en büyük dizayn etmemiz gereken faiz oranı.
2002 öncesinde müspet gerçek faiz çok yüksek. Yatırımı caydıracak kadar. Bunu nereden anlıyoruz? Bunu bakın 2002 öncesi büyük firmaların bilançolarına baktığınız vakit faaliyet dışı gelirlerinin faaliyet gelirlerinden daha fazla olduğu görülüyor. Nedir faaliyet dışı gelir? Faiz oranıdır. Yatırıma gitmesi gereken yatırımları firma faize kanalize ediyor.
2002 öncesinde yatırım iklimi açısından faiz oranlarının yüksekliği yatırımları caydıran temel faktörlerden bir tanesi. O nedenle 1982 ile 2002 ortasındaki periyotta yatırım, üretim olmadığı için istihdam da yok.
2002 ile 2018 ortası da yeniden müspet gerçek faiz ancak düşük gerçek olumlu faiz. Yatırımlar biraz daha teşvik edilmiş fakat dünyadaki uygulanan finansman modellerinden biraz daha fazla. Bu periyotta dünyada bilhassa gelişmiş ülke ekonomilerinde gerçek faiz negatif. Negatif gerçek faiz uygulanıyor. Enflasyonun altında. Bugün Amerika’da negatif gerçek faiz enflasyonun yarısı kadar. Nominal faiz enflasyonda yüzde 7-8 civarında. Hala bakın bugün bile negatif gerçek faiz uygulanıyor. Neden işte bunun için. Zira yatırımları belirleyen, yatırımları tıpkı vakitte sınırlayan belirleyici faktör faiz oranı. Bir iktisatta yatırımcı negatif gerçek faiz ile finansmana erişebiliyorsa yatırım dürtüsü çok kuvvetli.
2018 ile bugün ortasındaki devirde Türkiye’de negatif gerçek faizin olduğu devirdir. En büyük istihdamın oluşturulduğu periyot de bu devirdir. Hatırlar mısınız Sayın Cumhurbaşkanımızın ısrarlı davranması sonucunda 2018’in Nisan ayından itibaren faiz oranları düşmeye başladı. Ve istihdam yatırımların en çok teşvik edildiği periyot bu periyot. Nereden anlıyoruz? Bir, üretimde bütün düşüncelere karşın büyük bir artış kelam konusu. Büyüme daralmadı. Dünyada daralmaya karşın, güç krizine karşın mal piyasalarındaki kasvete karşın Türkiye iktisadı kesintisiz büyümeye devam etti. Neden işte bundan ötürü.
Bir diğer sözle, şayet daha evvelki faiz siyasetler motamot uygulanmış olsaydı Türkiye birkaç yıl üst üste dağılma yaşardı. Çok önemli istihdam kaybı yaşanırdı ve bu da beraberinde hem yoksullaşmayı getirirdi hem de daha değerlisi tahminen çok önemli toplumsal çalkantılar yaşanabilirdi. Hasebiyle en büyük teşvik negatif gerçek faizdir. İçinde bulunduğumuz ekonomik kurallar açısından bakıldığında.
Türkiye’deki enflasyonun temel itici gücü, temel belirleyicisi dolardaki, kurdaki yükselmedir. Zira kur yükseldiği anda evvel ithal edilen mallar yoluyla, sonra rölatif fiyat ilgileri yoluyla bütün eserleri fiyatları anında artıyor. Arz değil büsbütün maliyet kaynaklı. Türkiye’de faizleri yükselterek talebin, enflasyonun denetim altına alınması gerçek bir enflasyonda düşüşe neden olmaz. Bunu çok net bir halde şöyle bir tesiri oluyor.
Enflasyon nasıl düşürülüyor? Faizleri yükselttiniz. Faizlerin yükseltilmesi sıcak para girişini teşvik ediyor. Portföy girişi kelam konusu. Portföy girişi olunca dolar paha kaybediyor. Dolar kıymet kaybedince ithal malların talebi artıyor ve ithal malların pahası düşüyor. İthal edilen malların TL cinsinden fiyatları düşüyor. Doların pahası düştükçe. İthal ettiğiniz malların tamamında eserlerin fiyatı düşürüyor. Fakat bu süreksiz bir düşüş. Gerçekçi bir düşüş değil aldatmaca bir düşüş.
Türkiye’de vergi oranlarının yüksekliği noktasında doyum noktasına gelinmiştir onun ötesine geçemezsiniz. Yani vergi oranlarını yükselterek ilave vergi elde edemezsiniz. Katiyen bu modelde vergi artırımı Türkiye’de vergi oranlarının artırılması yoluyla vergi gelirlerinin artırılması bütçe kaynaklarının artırılması kelam konusu değil. O denli bir kaynak yok.
Diyorlar ki ‘biz gelir gelmez kur muhafazalı mevduatı kaldıracağız’ diyorlar. Şu anda kur muhafazalı mevduat kapsamında iki trilyonun üzerinde bir sayı kelam konusu. Yani 2.2 trilyon civarında. Kur muhafazalı mevduata park edilmiş. Oraya yatırılmış bir sayı kelam konusu. Artık siz kaldırdığınız anda bu sayı nereye yönelir. Dolara yönelir. Neden? Zira faizler enflasyonun altında negatif gerçek faiz olduğu için faize vermez. Artık neden kur muhafazalı mevduata yatırıyor? Zira, şayet dolar yükselir ve kendisine ödenen faiz o ortadaki farktan az kalırsa yani doların ulaştığı düzey ile artış oranı ile faiz oranı ortasında bir boşluk kalırsa ortadaki farkı sistem veriyor. Yani dolar cinsiden teminat altına almış oluyor sistem. Artık KKM’yi kaldırdığınız anda 2.2 trilyon inanılmaz bir sayı. Bir anda faize yatırılmayacak. Zira nominal faizler çok düşük. Yani negatif gerçek faiz kelam konusu. Enflasyon oranının yüzde 42-45 olduğu ortamda nominal faiz yüzde 20 ise yatırımcılar mevduatlarını oraya kanalize etmezler. Nereye? Tabi herkes tıpkı şeyi düşünecek. Buradan çıkan para dolara gidecek diye herkes tıpkı biçimde düşünecek ve geçmişte de bu Türkiye’de dolarize bir iktisat her periyotta yaşanıyor. 2 trilyon bir anda dolara dönecek. Dolara döndüğü anda döviz patlayacak. Artık ucu açık. Bunu engellemek için tek bir silah var. Faiz artırmak. O model için söylüyorum. Doğrudur manasında söylemiyorum. KKM’yi kaldırdığınızda buradaki paranın dövize yönelmemesi için faizi o denli yükseltmelisiniz ki mevduat sahibini elinde TL olanın dolara gidişini caydırmanız gerekiyor. Bu sayı ne kadardır, hangi orandır? Yüzde 45-50’dir. Hasebiyle tedrici bir faizi artırımı diye bir şey olamaz.
Yedili Masa’nın bütün modellerinde enflasyonun faizlerin enflasyon üzerine çabucak çıkartılması öngörülüyor. Bu türlü bir model hayata geçirildiğinde devletin temel işlevlerini yerine getirecek harcama yapması imkanı ortadan kalkıyor. Zira kaynaklar ortadan kalkıyor. Hem vergi gelirlerinin düşmesi yoluyla hem de devletin para piyasasından makul bir fiyatla, faiz oranıyla borçlanma imkanı ortadan kalkıyor. Hem dışa bağımlı hale geliyor hem de sonuç itibariyle daha sonra bedelini çok yüksek enflasyon olarak ödeyebileceği bir modele giriyor.
Doğrudan gelecek yatırım devlete borç vermediği için devletin finansman muhtaçlığı ortada. Hala orada açıklık var. Hükümetimiz, ‘kaynağı nereden bulacaksın?’ diye sormuyor. Sistem yürüyor devam ediyor. Bütün bu harcamalar gerçekleştiriliyor. EYT’liler maaşlarını aldılar hiçbir eza yok. Depremzedeler için gerekli harcamalar yapılıyor. Konutlar yapılıyor, yardımlar ödeniyor, ‘kaynak nerededir?’ sorusunu gerektirecek bir durum yok. Kılıçdaroğlu’nun söylediği 300 milyar dolar direkt yatırım Londra piyasasından, onun bu harcamalarını finansmanlarında kullanılamayacağı için ‘Nereden kaynak bulacaksın?’ sorusuna hala Yedili Masa yanıt verememiştir. 300 milyar dolar üzere bir sayının Londra para piyasasının Türkiye’ye göndermesi mümkün değil. Neden? Zira kendisinin çok acil paraya gereksinimi var.
2008 krizinde İngiltere Merkez Bankası’nın bilanço büyüklüğü 350 trilyon sterlin civarındaydı, bugün 1 trilyon 50 milyar sterline çıktı. Bu IMF tarafından eleştiriliyor. IMF diyor ki sen çok para bastın bu parayı çek. Yani 650 milyar sterlini çekmen gerekir diyor. Piyasaya borç senedi ver, borç senedi ihracı karşılığında piyasadan para çek. İngiltere Merkez Bankası bunu yapamıyor. Zira yeteri kaynak yok. İngiltere para piyasasında yeteri kaynak olmadığı için Merkez Bankası çekmesi gereken çok fazla nakdî genişlemeyi çekemiyor. Bırakın Türkiye’ye 300 milyar dolar üzere bir parayı göndermek, 3 milyar dolar bile gönderemez imkanı yok.