Nöbetçi Eczaneler
Haber7.com müellifi Dr. Ahmet Yarız, bugünkü yazısında ‘Kamu Bütçesi Zelzelenin Baskısı Altında’ başlıklı bir yazı kaleme aldı. Yarız yazısında sarsıntı ve buna bağlı olarak kentsel dönüşüm maliyetinin bütçe üzerinde büyük tesiri olacağına dikkat çekti.
İşte Yarız’ın o yazısı:
Covid 19 salgını, Rusya-Ukrayna savaşı, gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz artırımları ve daraltıcı para siyasetlerine dönüşler, dünyada enflasyon başta olmak üzere makro ekonomik istikrarları olumsuz etkilemiştir. Globaldeki bu gelişmelerin yanında ülkemizde Şubat ayında meydana gelen ve maliyeti 150 Milyar USD’ye kadar ulaşabilecek sarsıntı yaralarının finansmanı 2023 ve 2024 yılı kamu bütçesinde sarsıcı mali sonuçlar üretecektir. Bu ağır ekonomik yüke ek olarak, zelzeleye hazırlık bağlamında ülke sathında uygulamaya alınan ve toplam maliyeti ile ilgili şimdi bir bilginin olmadığı konutların yenilenmesi için başlatılan “Yarısı Bizden” kampanyası da bütçe üzerinde kıymetli bir yük daha oluşturacaktır.
DEPREM VE KENTSEL DÖNÜŞÜM BÜTÇEYİ HIRPALAYACAKTIR
Kamunun masraflarını artıran ve doğal olarak bütçe istikrarında büyük açıklara neden olması kaçınılmaz bu gelişmelere ek olarak; Mayıs ayında yapılan Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili seçimlerindeki EYT (Emeklilikte Yaşa Takılanlar), memur ve emeklilere yapılan artırımlar, minimum fiyat artışları vb. ekonomik faturası ağır olan vaatler bütçe açıklarını daha da büyütecektir. Büyüyen bütçe açıkları; kamunun finansman gereksiniminin, borçlanmasının ve finansman masraflarının artması manasına gelmektedir.
Kahramanmaraş zelzeleleri ve sarsıntıya hazırlık kapsamında ülke çapında uygulamaya konan “Yarısı Bizden” kampanyalarının iktisada faturasının çok büyük bir kısmı kamu kaynaklarıyla finanse edilmek zorundadır. Şöyle ki; 150 Milyar USD’ye ulaşan zelzele yaralarının sarılması için yurt içi, yurt dışı yardım kampanyaları ile memleketler arası kurum ve kuruluşların yardım, kredi ve hibe başlığı altında toplanan ve dış kaynak olarak tabir edilebilecek meblağ 10 Milyar USD’ ye yakındır. Bir öteki sözle zelzele maliyetinin yalnızca %6’sı dış kaynaklar ile kalan %94’lük kısmı kamu kaynaklarıyla ve kamu bütçesinden karşılanacaktır.
EK BÜTÇE MECBURİLİK HALİNİ AŞTI
Bilindiği üzere 2023 yılı bütçesi 2022 yılının son çeyreğinde ve olağan bir periyoda nazaran hazırlandığı için sarsıntı ve zelzelenin tetiklediği kentsel dönüşümün öne alınması vb. masraflar bütçede yer almamaktadır. Deprem masraflarının bütçede yer alabilmesi için ek bütçe, teknik ismiyle ek bütçe yapılması mecburilik halini aşmıştır.
Bütçe kanunu gereği masrafları artırıcı kanun teklifi verilemeyeceği için ek bütçe kapsamında gereksinim duyulan sarfiyatları karşılamak üzere gelir artırıcı önlemler de ek bütçe içerisinde yerini almış ve bütçe istikrarı değişmemiştir.
Seçimin akabinde iktisat idaresinin değişmesi, para siyasetlerinde revizyonlar, ABD ve AB ile siyasi bağlantıların yanında ekonomik münasebetlerin geliştirilmeye çalışılması; makro ekonomik performans göstergelerini yine öne çıkarmıştır. Bu göstergelerden biri olan bütçe istikrarı ve kamu finansmanının tahlili yazımızın hususudur.
Geçen yılın olağan kaidelerinde yapılan 2023 bütçesi ile temmuz ayında yapılan ek bütçe sonrası revize bütçenin yer aldığı Tablo 1’e nazaran; bütçe masrafları %25, bütçe gelirleri %29 oranında artırılmıştır. Bütçe istikrarında bir değişiklik yapılmamış ve -660 Milyar TL açık öngörülmüştür.
Ek bütçe ile bütçe büyüklüğü 5,6 Trilyon TL’ye aktüel kurlar ile yaklaşık 220 Milyar USD’ye yükselmiştir. Gelecek iki yıl içinde harcanması gereken ve 150 Milyar USD olarak hesaplanan sarsıntı harcamaları 2023 bütçesinin %70’ine tekabül etmektedir. Bir öbür sözle 2023 ve 2024 yılındaki bütçe harcamalarının üçte biri sarsıntının finansmanı için kullanılacaktır.
TÜRKİYE’NİN ÇEKİM MERKEZİ OLMASI HEDEFLENİYOR
Ek bütçe ile zelzele yükünün azaltılması, bütçe istikrarlarının sürdürülebilir düzeylerde tutulması ve makro ekonomik performans göstergelerinde sağlanacak disiplin ile memleketler arası yatırımlar için Türkiye’nin yine çekim merkezi olması hedeflenmektedir.
Bütçenin özet sonuçlarının yer aldığı Tablo 2’ ye nazaran; Haziran 2023’de 488 Milyar TL masrafa karşılık 268 Milyar TL gelir elde edilmiş ve bütçe -220 Milyar TL açık vermiştir. Faiz harcamalarının hariç tutulduğu faiz dışı bütçe istikrarı ise -182 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2023 devrinde ise 2,4 Trilyon TL masrafa karşılık 1,9 Trilyon TL gelir elde edilmiş ve bütçe istikrarı -483 Milyar TL açık vermiştir. Faiz Dışı Bütçe İstikrarındaki açık ise -208 Milyar TL’dir.
Ocak-Haziran devrindeki bütçe sarfiyatları 2023 yılında evvelki yıla nazaran %102 artarken, bütçe gelirlerindeki artışların %49’da kalması bütçe açığının +94 Milyar TL fazladan -483 Milyar TL açığa dönüşmesine neden olmuştur.
KKM ÖDEMESİ MERKEZ BANKASINA AKTARILDI
Bütçe masraflarının yer aldığı Tablo 3’e nazaran Haziran 2023’de; Faiz hariç sarfiyatlar 450 Milyar TL, faiz masrafları 37 Milyar TL ve bütçe sarfiyatları ise 488 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2023 devrinde ise faiz hariç sarfiyatlar 2,09 Trilyon TL, faiz sarfiyatları 275 Milyar TL ve bütçe sarfiyatları 2,4 Trilyon TL’dir. Bütçe masrafları 2022 yılının tıpkı periyoduna nazaran %102, faiz hariç sarfiyatlar %101, işçi sarfiyatları %116, mal ve hizmet alımı masrafları %96 ve cari transferler %113 artmıştır. Bütçe masrafları içinde %44’e yaklaşan hissesi ile en yüksek masraf kalemi 1,04 Trilyon TL ile cari transferlerdir.
Aynı periyotta kamunun faiz masrafları ise %104 oranında artmıştır. Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) için ödenen fiyat 2022 Ocak-Haziran periyodunda 37 Milyar TL, 2023 yılının tıpkı periyodunda ise 25 Milyar TL’dir. Kamunun finansman yükünü oluşturan Faiz Masrafları + KKM için ödenen kur farkları 2023 yılında evvelki yıla nazaran %74 artarak 300 Milyar TL’ye ulaşmıştır. Temmuz 2023’te ek bütçe ile KKM için ödenecek farklar Hazine’den alınarak Merkez Bankasına aktarılmış bu şeklide bütçe üzerinde yük hafifletilmiştir.
Bütçe gelirlerinin yer aldığı Tablo 4’e nazaran Haziran 2023’de; vergi gelirleri 231 Milyar TL, öteki gelirler 37 Milyar TL ve bütçe gelirleri toplamı ise 268 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2023 devrinde bütçe gelirleri 1,9 Trilyon TL olurken, vergi gelirleri 1,6 Trilyon TL ve öbür gelirler ise 278 Milyar TL’dir. Yılın birinci altı ayında bütçe gelirleri geçen yıla nazaran %49 ve vergi gelirleri %55 oranında artarken gelir vergisi ve kurumlar vergisi gelirlerindeki artış oranı ise %37’de kalmıştır. 2022 Yılında ihracat, iç talep ve enflasyonun beslediği ekonomik canlılık kurumlar vergisi gelirlerini artırmıştır. Lakin 2023 yılının birinci altı ayında bu gelirlerdeki artışlarda yavaşlama kelam mevzusudur.
Hazine’nin Ocak –Haziran periyodu nakit gerçekleşmeleri Tablo 5’te verilmektedir. Tabloya nazaran; bütçe açıkları yüklü olarak borçlanma yoluyla finanse edilmiştir. Hazine; Ocak-Haziran 2023 periyodunda -453 Milyar TL nakit açığı geçen yılın birebir periyodunda nazaran %913 artış manasına gelmektedir. Maruz kalınan 453 Milyar TL nakit açığına rağmen Hazine 368 Milyar TL bir öbür sözle açıktan daha az bir fiyatta borçlanmaya gitmiştir. Borçlanma kaynağı olarak iç borçlanma tercih edilmiştir. Hazine’nin nakit açığı ve finansman gereksinimi bütçe açığı ile teğe bir olmasa da tıpkı tarafta gerçekleşmektedir. Yılın kalan döneninde bütçe açığındaki artışlara paralel olarak Hazine’nin borçlanma gereksinimi artarak devam edecektir.
* Hazine, finansman siyasetini kamuoyu ile paylaşmaktadır. 2023 Temmuz itibariyle Hazine’nin dikkate aldığı itibariyle stratejik ölçüt ve göstergeler:
* Borçlanmanın yüklü olarak TL cinsinden yapılması ve yurt içi döviz cinsi borç stokunun azaltılması,
* Piyasa çeşitliliğinin sağlanması gayesiyle milletlerarası piyasalarda ABD dolarının yanında imkan olması durumunda öteki döviz cinslerinden de ihraç yapılması,
* Faiz masraflarının optimal halde yönetilmesini teminen uygun enstrüman ve vade bileşimi dikkate alınarak, gelecek 12 ayda faizi yenilenecek senetler ile vadesine 12 aydan az kalmış senetlerin hissesinin makul bir düzeyde tutulması,
* Nakit ve borç idaresinde oluşabilecek likidite riskinin azaltılması gayesiyle nakit rezervinin makul bir düzeyde tutulması.
Hazine’nin Temmuz-Eylül periyodu borçlanma programını içeren Tablo 6’ya nazaran 414 Milyar TL borç servisi (finansman) öngörülmektedir. Bu finansmanın 270 Milyar TL’si iç borçlanma ile karşılanacaktır. Finansman programına nazaran 414 Milyar TL ödemenin dağılımı aşağıdaki üzeredir:
* Temmuz’da 165 Milyar TL, Ağustos’ta 157 Milyar TL ve Eylül’de 92 Milyar TL’dir.
İç borç ödemesi 355 Milyar TL, dış borç ödemesi 59 Milyar TL, ana para ödemesi 266 Milyar TL ve faiz ödemesi 149 Milyar TL’dir.
* Toplam 414 Milyar TL ödemeye karşılık iç borçlanmadan 270 Milyar TL ve borçlanma dışı kaynaklardan 144 Milyar TL finansman planlanmakta ve dış borçlanma öngörülmemektedir.
* Devirde iç borçlanmadan 256 Milyar TL ana para ödemesi planlanırken yeniden yurt içi kaynaklardan ödediği ana paranın çabucak üzerinde 270 Milyar TL iç borçlanma öngörülmektedir (Bir diğer sözle ödediğinden daha fazla borçlanarak borç meblağını artırmakta ve borç servis oranı 105’e ulaşmaktadır). Ödeme fiyatı ile borçlanma fiyatı ortasındaki 144 Milyar TL’nin ise mevcut rezervler başta olmak üzere öbür kaynaklardan karşılanacaktır.
Uluslararası tahlillerde; Bütçe Dengesi/GSYH değerli bir performans göstergesi olarak izlenmektedir. Ülkemizde kamu bütçesi çoklukla açık verdiği için bütçe istikrarı yerine bütçe açığı kavramı kullanılmaktadır. Bütçe Açığı/GSYH’nin gelişimi Grafik 1’de gösterilmektedir. 2001 yılında %-14,5 ile rekor kıran Bütçe Açığı/GSYH sonraki yıllarda genel olarak aşağı istikametli bir seyir izlemiş 2008 küresel krizi sonrası ile 2018-2021 devrinde artışa geçmiştir.
Covid 19 salgınına karşı alınan tedbirlerin olumsuz tesiriyle Bütçe Açığı/GSYH 2020 yılında son yılların en büyük düzeyi olan %-3,5’a yükselmiştir. Sonraki devirde azalışa geçen Bütçe Açığı/GSYH oranı 2022 yılı sonunda %-0,9’a kadar gerilemiştir.
Depremin bütçe üzerinde yükleri nedeniyle bütçe açığının 2023 yılı sonunda 1,5 Trilyon TL’yi aşması ve Bütçe Açığı/GSYH oranının %-6 düzeylerinde oluşabileceği kestirim edilmektedir. 2000’li yılların başlarındaki çok yüksek düzeyler dikkate alındığında bütçe açıklarının bahsedilen düzeylerde tutunması halinde sürdürülebilir olacağı ve ekonomik istikrarlar açısından kıymetli bir sorun oluşturmayacağı düşünülmektedir.
Sonuç:
Ekonomiye yükü 150 Milyar USD’ye ulaşacak zelzele ve kentsel dönüşümü teşvik eden “Yarısı Bizden” kampanyalarının maliyetleri 2023 ve 2024 kamu bütçesini hırpalayacaktır. Sarsıntının finansmanı için zaruret halini alan ek bütçe ile zelzele yükünün azaltılması, bütçe istikrarlarının sürdürülebilir düzeylerde tutulması ve makro ekonomik performans göstergelerinde sağlanacak disiplin ile memleketler arası yatırımlar için Türkiye’nin yine çekim merkezi olması hedeflenmektedir.
Ocak-Haziran periyodunda bütçe masrafları %102, bütçe gelirleri %49 ve bütçe açığı %616 artarken sarfiyatların artış suratı gelirlerin artışını ikiye katlamıştır.
Ocak-Haziran periyodunda -453 Milyar TL nakit açığı veren Hazine, finansman gereksiniminin yüklü kısmını borçlanma ile karşılamıştır.
2023 Temmuz-Eylül periyodunda 414 Milyar TL borç ödemesi ve 270 Milyar TL iç borçlanma planlayan Hazine nakit idaresi açısından rahat görünmektedir.
Yıl sonunda 1,5 Trilyon TL’yi aşan bütçe açığı ve %-6 düzeylerindeki Bütçe Açığı/GSYH oranı, makro ekonomik istikrarlar açısından kıymetli bir sorun teşkil etmeyecektir. Sarsıntı harcamaları bütçe açığını besleyen en kıymetli faktördür.