Nöbetçi Eczaneler
???????Dr. Necmettin Acar, Orta Doğu ülkeleri ortasında yaşanan olağanlaşma eğilimlerini, İsrail‘in bölgede siyaseti radikalleştirmesinin sebeplerini ve muhtemel sonuçlarını AA Tahlil için kaleme aldı.
İsrail, Orta Doğu siyasetindeki yumuşama eğilimlerinden neden rahatsız?2023 yılı başlarından itibaren Orta Doğu siyasetinde birbirine zıt iki eğilim belirginleşmeye başladı. Bir taraftan bölgenin değerli ülkeleri ortasındaki krizlerin diplomasi yoluyla çözülmeye başlamasının yol açtığı yumuşama öbür taraftan İsrail‘in bölgede şuurlu bir biçimde tırmandırdığı şiddet eğiliminin yol açtığı tansiyon.
Bölgedeki tansiyonların tansiyonunu düşüren gelişmelerin birincisi mart ayında Çin arabuluculuğunda Pekin’de ortaya çıkan İran-Suudi uzlaşısıdır. Varoluşsal iki düşman olan İran ve Suudi Arabistan ortasındaki yumuşamayı Türkiye ile Körfez ülkeleri ortasındaki münasebetlerde yaşanan düzgünleşme, Türkiye-Mısır münasebetlerinin olağanlaşması ve Mısır-İran ortasındaki diplomatik müzakereler takip etti. Suriye’nin, 10 yılı aşkın müddettir dondurulan Arap Birliği üyeliğinin akabinde, yine Arap Birliği’ne katılmasıyla bölgedeki yumuşama eğilimleri kıymetli bir ara kat etmiş oldu.
Bölge genelinde ortaya çıkan bu olumlu siyasal atmosfere karşın son periyotta Filistin coğrafyasında tam aksisi gelişmeler yaşanmaya başladı. Bölgede tırmanan tansiyonun en kıymetli sebebi hiç elbet İsrail‘in içeride Filistinlilere karşı şuurlu bir formda tırmandırdığı şiddet siyasetidir. İsrail bir taraftan başta Cenin olmak üzere Filistin kasabalarına yönelik aralıksız bir baskın siyaseti güderken başka taraftan Yahudi yerleşimciler İsrail askerlerinin muhafazası ve dayanağı altında Filistin kasabalarına yönelik şiddetli ataklar düzenlemeye başladılar. Şimdi yılın yarısında bile 200’den fazla Filistinli İsrail askerleri ya da yerleşimciler tarafından ateşli silahlarla vurularak hayatını kaybetti. Birleşmiş Milletler (BM) istatistiğine nazaran son 15 yılda İsrail güvenlik güçleri tarafından vurularak öldürülen Filistinli sayısı yıllık ortalama 55 kişi. Münasebetiyle 2022 ve 2023 Filistinliler için en ölümcül yıllar oldu.
İsrail’in bölgesel siyasetini radikalleştirmesinin sebepleri neler?İsrail kurulduğu 1948 yılından itibaren, bölgesel siyasetin radikalleşmesine yönelik siyasetler takip ediyor. İsrail Orta Doğu siyasetini radikalleştirmek ve bölgedeki tansiyonu tırmandırmak için 2 araç kullanıyor. Bu araçların birincisi Filistinlilere yönelik şiddet ve baskıyı artırmak; oburu ise komşu Arap devletlerinin topraklarına yönelik akınlar düzenlemektir. Bölgede radikalizmi tırmandırma siyasetinin ise temelde 2 bariz emeli bulunuyor. Bunlar, Orta Doğu devletlerini modüllü bir yapıda tutmak ve Orta Doğu’da idareler ile halklar ortasındaki uçurumu derinleştirmek.
İlk olarak, birtakım Orta Doğu devletleri İsrail’le güzel ilgiler kurma eğiliminde olsalar da İsrail devleti bu siyasetlerini gözden geçirmediği surece bölge devletleri için en büyük tehdit kaynağı olmaya devam edecektir. İsrail’in milletlerarası hukuktan muaf tutulması, Müslümanların kutsal yerlerine karşı mütecaviz aksiyonları, milyonlarca Filistinliyi yaşadığı topraklardan sürmüş olması ve komşu devletlerin ulusal sonlarına yönelik saldırgan ve revizyonist siyaseti, Orta Doğu devletlerinin İsrail’i birincil güvenlik tehdidi olarak kabul etmesine yol açıyor. Bölgede İsrail tersi bir blokun oluşma ihtimali ise İsrail açısından bir kabus demektir. Bu yüzden İsrail, bölgede ideolojik ve jeopolitik açıdan rekabet eden aktörler ortasındaki tansiyonu tırmandırmayı öncelikli bir dış siyaset olarak kabul ediyor. İsrail’in hem Filistinlilere uyguladığı baskı hem de komşu devletlerin sonlarına yönelik mütecaviz aksiyonları, bölgedeki devletler ortasındaki tansiyonu tırmandırıyor. Tansiyonun tırmandığı devirlerde ise İsrail, rekabet halindeki Orta Doğu devletleri için yararlı bir müttefik fonksiyonu görebiliyor. Askeri kabiliyet ve kapasitesi, Batı ile güzel münasebetleri ve teknolojik üstünlüğü, bölgede rakiplerini alt etmek isteyen devletler açısından İsrail’i yararlı bir müttefike dönüştürüyor.
İkinci olarak, bölgedeki devlet idareleri ile halklar arsındaki uçurumu derinleştirerek bölgedeki rejimlerin meşruiyet tabanlarını zayıflatmak İsrail açısından kıymetli bir dış siyaset gündemidir. Zira yönetenler ve yönetilenler ortasındaki uçurumun derinleşmesi İsrail’i çevreleyen devlet sistemlerinin zayıflamasını sağlayacaktır. İsrail’in bölgede şuurlu bir biçimde tırmandırdığı şiddet bölge halkları ortasında İsrail zıtlığını artırıyor. Yükselen İsrail aksiliğinin pratiğe yansıyan en kıymetli sonucu ise Arap halklarının İsrail’i durdurmakta zorlanan kendi idarelerine yönelik büyüyen öfkesi oluyor. Bu türlü periyotlarda Arap rejimleri, kendi halkları tarafından, Filistinlilere karşı İsrail’in işlediği tüm hataların ortağı olmakla bile suçlanıyor.
Bölge siyasetinin radikalleşmesinin muhtemel sonuçları ne olur?Orta Doğu bölgesi genelinde 2020’li yılların başlarında başlayan yumuşama eğilimi 2023 yılında yaşanan kimi kritik gelişmeler sebebiyle tepe noktasına ulaştı. Türkiye-Körfez, Türkiye-Mısır, Mısır-İran ve İran-Suudi Arabistan ilgilerinin süratle güzelleşme trendine girmesi İsrail’in bölgede hiç olmadığı kadar yalnızlaştığı bir süreci başlatacaktır.
Bölge genelinde yükselen ölçülü siyasal atmosferi zehirlemek için İsrail’in başvurduğu en temel araç şiddeti tırmandırmaktır. Hem Lübnan Hizbullah’ını hem de Filistin’deki silahlı gurupları sıcak bir çatışmanın içerisine çekmek, Mahmud Abbas liderliğindeki Filistin Kurtuluş Örgütü’yle (FKÖ) Filistin halkı ortasındaki tansiyonu tırmandırmak radikalleşme eğilimlerini besleyen kıymetli teşebbüslerdir.
Bölgede, İsrail öncülüğünde tırmanan tansiyon bölge ülkelerini de bu tansiyonun içine ister istemez çekiyor. Örneğin 1990’lı yıllardan 2000’li yıllara kadar ölçülü bir münasebet geliştiren İran ve Suudi Arabistan ortasındaki tansiyonu artıran olay 2006 yılındaki İsrail-Hizbullah savaşı oldu. Bugünlerde İsrail’in Filistin topraklarında tırmandırdığı ölçüsüz şiddet dalgası, bir taraftan bölgesel rakipler ortası tansiyonları tırmandırırken başka taraftan Filistin sıkıntısını kıymetli bir gündem olarak kabul eden Arap halklarının kendi rejimlerine, aslında zayıf olan, itimat ve sadakat hissini kıymetli ölçüde ortadan kaldıracaktır. Bugün Orta Doğu’da İsrail’i protesto için sokaklara dökülen kalabalıkların öfkesi yalnızca işgalci İsrail rejimini değil Filistin davasına sahip çıkma konusunda zorlanan yöneticileri de maksat alıyor. Şiddet dalgasının uzunluğu uzayıp komşu ülkeler sıçraması durumunda Arap halklarının kendi rejimlerinden hissettiği hoşnutsuzluk artacaktır.
[Dr. Necmettin Acar Mardin Artuklu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası İlgiler kısmı lideridir.]
Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.