Nöbetçi Eczaneler
Sultan 3. Mustafa tarafından 1764’te mimar Mehmet Tahir Ağa’ya kervansaray olarak inşa ettirilen Büyük Yeni Han’da gümüş sanatkarlarının Osmanlı ve Türk motifleriyle bezenmiş yapıtları üretiliyor.
Dizilere ve sinema sinemalarına de yer sahipliği yapan, yaklaşık 2 buçuk asırlık Büyük Yeni Han’da gümüş işlemeciliğiyle hazırlanan eserler dünyaya açılıyor.
Üç katlı ve 2 avluya sahip handa 320 oda bulunuyor. Bu odalardan yüzde 85’inde ise yüzyıllardır mühlet gelen kadim tekniklerle ve el işçiliğiyle gümüş üzerine eserler üreten ustaların atölyeleri yer alıyor.
AA muhabirine açıklamada bulunan Gümüş Eşya El Sanatkarları Derneği Lideri ve gümüş sanatkarı Şahin Karaman, meslekteki 39. yılında gümüş kakma, kabartma tekniklerinde usta olduğunu söyledi.
“Ziyaretçilerin gözü önünde bu sanatı sergilediğimiz için güzellerine gidiyor”
Büyük Yeni Han’da 22. yılını doldurduğunu belirten Karaman, “Batman Sason’luyum. 10 yaşındayken 1984’te İstanbul’a göçtük. Daha evvelce geldiğimizde çalışacağımız sanat atölyesi ayarlanmıştı. Buraya yakın olan bir handa 1991’de ağabeylerimle bir arada bir atölye açtık. Oradaki atölyeler küçüktü. Daha sonra bu hana taşındık. 22 yıldır da buradayız. Hanımız çok hoş, ferah, tarih kokuyor.” dedi.
Karaman, hanın, yerli ve yabancı gezginlerin hayli ilgisini çektiğine işaret ederek, “Buralarda çekimler yapıyorlar. Ziyaretçilerin de gözü önünde bu sanatı sergilediğimiz için güzellerine gidiyor. Esasen rehberler de kümeler getiriyor. Hanımız tıpkı vakitte dizilerle de ünlenen bir handır.” tabirlerini kullandı.
Gümüş el sanatlarının 6 başka branştan oluştuğunu aktaran Karaman, “Biz bir koluyuz, kakma kabartma tekniği ustasıyız. Birebir vakitte özgün dizaynlar da yapıyoruz. Faaliyetlerimizi bu biçimde sürdürmeye çalışıyoruz.” diye konuştu.
“Türkiye genelindeki usta sayımız 93”
Karaman, han içerisinde yer alan Gümüş Eşya El Sanatkarları Derneğinin 2006’da kurulduğu bilgisini vererek, şunları kaydetti:
“Büyüklerimiz kurdular, bizler de devam ettiriyoruz. Şu an üyemiz 93. Bu 93’ü de tek branşta çalışmıyor. 6-7 branştan oluşuyor mesleğimiz. Türkiye genelindeki usta sayımız bu. Çok az, gitgide de eriyor. Şu an atölyemizde çırak yetişmiyor. Gelecek jenerasyonlara aktarma zahmeti yaşıyoruz. İşimiz güç bir meslek. Emek, sabır, kabiliyet istiyor.”
Gümüş el sanatını yaşatmak için gayret verdiklerini vurgulayan Şahin Karaman, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Raporlar hazırlattık. Kütahya Dumlupınar Üniversitesine ve Kültür ve Turizm Bakanlığına sunduk. Gümüşün tanıtılması için ufak bir belgeselimiz de var, YouTube kanalı üzerinden yayınlandı. Bu sanatı gelecek jenerasyonlara aktarabilirsek lakin bu gidişatla güç. Şu an atölyelerde en genç usta 44-45 yaşından başlıyor, 65 yaşına kadar. Lakin biz meslek liselerinden çocuk alıp 4 gün atölyemizde, 2 gün okulda devlet takviyeli olursa yetiştiririz. Sıkıntıya bir nebze olsun bu türlü müdahale edebiliriz.”
“Gümüşün ömrü sonsuzdur”
Gümüş sanatkarı Metin Damar, 1973’te Bitlis’ten İstanbul’a geldiğini lisana getirerek, uzun bir mühlet bir usta yanında çalıştıktan sonra 1984’te kendi atölyesini açtığını söyledi.
Gümüş el sanatıyla birçok farklı nesneler tasarlayan Damar, Büyük Yeni Han’da 20 yıldır işlerini devam ettirdiğine işaret ederek, evvelce resmi kurumların hem esnafı hem sanatkarı desteklemek hedefiyle gümüş ikramlık alıp verdiklerini aktardı.
Damar, gümüşün dünyada en kalıcı armağan olduğuna dikkati çekerek, “Çünkü bir camın, porselenin, elektronik eşyanın ömrü muhakkaktır. Lakin gümüş sonsuzdur. Gümüş kıymetinden ötürü çöpe de atılmaz, bir şey de olmaz. Ama son vakitlerde gümüş sanatkarlarını desteklemek diye bir şey kalmadı artık. Şu anda küçük atölyeler can çekişiyor.”
Büyük Yeni Han’dan da bahseden Damar, “Hanımız hoş, rahat. Dükkanlarımız büyük. Yapanlar, bize bugünü yaşatanlar ışık içinde yatsın. Buranın en büyük özelliği de evvelden buranın suyu sarnıçtan gelirdi. Terkos’a bağlı değildi.” diye konuştu.
“Muhteşem bir imgesi var hanın lakin gözümüzün önünde git gide bozuluyor”
Yaklaşık 43 yıldır gümüş el işçiliğiyle süs nesneleri üreten Zeki Topbaş da şu değerlendirmelerde bulundu:
“Esas mesleğim dövmecilik. Bir nesneyi döve döve şekillendiriyorum. Gümüş, bakır, altın maden çeşidi fark etmiyor. 5 yıldır bu handayım. Burada yeni arkadaşlıklar, dostlar, yeni işler edindik. Ben esnaf olarak da bu hana olan ilgiyi az görüyorum. Daha fazla olması lazım. Daha hoş takviye olması lazım ki ortaya hoş sanat yapıtları çıksın. Çok hoş sanatkarlarımız var ancak yalnızca burada sanatkar olarak kalıyorlar.”
51 yıldır gümüş el sanatlarıyla uğraşan sanatkar Ali Aksu, Büyük Yeni Han’da 28 yıldır şamdan, tepsi, sürahi, gondol üzere birçok özgün tasarım eserler ürettiğini kaydederek, İlham Aliyev’in daveti üzerine Azerbaycan’da gümüş el sanatı üzerine bir yıl boyunca eğitim verdiğini anlattı.
Aksu, Türkiye’nin en güzel yapısının istisnasız Büyük Yeni Han olduğu yorumunu yaparak, hanın gümüş işçiliğini yapmak ismine da en verimli ortamı oluşturduğuna dikkati çekti.
Kültür ve Turizm Bakanlığının takviyeleriyle hanın aslına uygun restore edilmesi temennisinde bulunan Aksu, “Han, aslına uygun restore edilirse muhakkak İtalya’daki Kolezyum buranın yanında palavra olur. Harika bir manzarası var burasının fakat gözümüzün önünde git gide bozuluyor.” biçiminde konuştu.
“Bizim hanı bir okul üzere düşünün herkes kendi branşının ustasıdır”
Gümüş sanatkarı Bedros Damar ise ilkokuldan beri bu meslekte olduğunu söyleyerek, “Ben okumak istiyordum. Babam bu mesleğin eritme kısmındaydı. ‘Oğlum ben seni okutamam, sen de git sanat öğren, ekmek paranı çıkar’ dedi. Bende de geliş o geliş. Aşağı üst 13, 14 yaşımdan beri bu meslekteyim. 51 sene oldu bu dalda.” dedi.
Büyük Yeni Han’a da 1989’da birinci gelen gümüş sanatkarı olduğuna işaret eden Damar, kelamlarını şöyle sürdürdü: